Microsoft Word hmy maruza matni

2. Biznes hujjatlarini  yuritish sistemasi va uning turlari 

 

Ishlar  xarakteri  va  xajmiga, shu  ningdeq, korxonaning strukturali bulinishiga 

ko’ra  biznes  hujjatlarini  yuritishni  tashkil  qilishning  quyidagi  sistemalari 

qo’llaniladi: 

1.   Markazlashtirilgan. 

2.  Markazlashmagan. 

3. Aralash sistemasi. 

Biznes hujjatlarini yuritishning markazlashtirilgan sistemasi asosiy ish yuritish 

operatsiyalarini to’la  markazlashtirish  bilan  xarakterlanadi. Bu jarayonlar bir  yoki 

bir  necha  shaxs  yoki  bo’linma  tomonidan  amalga  oshiriladi.  Bu  sistemada  biznes 

hujjatlarini  yuritish  vazifasi  kotibaga,  ayrim  mutaxasislarga  va  bugalteriya 

xodimlariga yuklanadigan kichikroq korxonalarda qo’llaniladi. 

Markazlashmagan sistemada biznes hujjatlarini yuritishga oid ishlar strukturali 

bo’linmalarda  tuplangan  bo’lib,  bu  yerda  sekretarlar  yoki  bir  gurux  ish 

yurituvchilar hujjatlarni ishlash bilan bog’lik barcha ishlarni amalga oshiradi. 

Eng  keng  tarqalgan  sistema  -  bu  biznes  hujjatlarini  yuritishning  aralash 

sistemasi  bo’lib,  unda  jarayonlarning  bir  qismi  markazlashgan  tartibda  va  qismi 

esa  markazlashmagan  tartibda  bajariladi.  Korxonalar,  firmalar  qaysi  guruxga 

kirishini  hujjat  aylanishiga  qarab,  ya’ni  yil  mobaynida  qayta  ishlanadigan 

miqdoriga qarab aniqlanadi. 

Tashkiliy  strukturasi  murakkab  va  hujjatlar  aylanishi  katta  bo’lgan 

muassasalarda  biznes  hujjatlarini  yuritishni  tashkil  etishning  aralash  sistemasi 

qo’llaniladi.  Bu  sistemada  bir  xil  operatsiyalar:  hujjatlarni  qabul  qilish,  junatish, 

ko’paytirish,  ijroni  nazorat  qilish  jarayonlari  markazlashtiriladi.  Xizmat 

hujjatlaridan  foydalanish  jarayonlari  esa  turli  bo’limlar  (buxgalteriya,  iqtisod 

bo’limi, texnologiya bo’lim va xakazo) bo’yicha olib boriladi. 

Bu  sistemalarning  qaysi  birini  qo’llash  korxonaning  ish  sharoitiga, 

bo’limlarning  uzoq-yaqin  joylashganligiga,  ularning  ish  xajmi  va  harakteriga 

bog’lik.  Ammo  har  uch  xolatda  xam  biznes  hujjatlarini  yuritishning  maksadi 

junatiladigan  chikim,  keladigan  kirim  va  idora  ichidagi  ichki  hujjatlarni  aniq, 

madaniy  yuksak  tarzda  va  o’z  vaqtida  rasmiylashtirishdan,  delolarni,  shtamp  va 

pechatlarni belgilangan tartibda yaxshi saqlashdan, kelgan kishilarga diqqat e’tibor 

bilan xizmat qilishdan iborat. 

---

35 

 

Korxonalarda 

biznes 

hujjatlarini 

yuritishning 

qanday 

sistemasi 

qo’llanilishidan qatiy nazar, quyidagi printsiplar uning asosini tashkil etishi lozim. 

1. Korxonaning barcha bo’linmalarida hujjatlar qabul qilishning bir xil usllari, 

hujjat formalari, ijroni nazorat qilish qabu usullar qo’llanilishi kerak. 

2.Korrespondentsiya bir joyda qabul qilib olinishi va qayd qilinishi lozim. 

Z.Hujjatlar bir  marta qayd  qilinishi kerak.  Qayd qilish sistemasi  hujjatlarni 

ijro etishni nazorat qilish sistemasi bilan o’zaro bog’langan bo’lishi kerak. 

4.Hujjatlar  ijro etilish bosqichlarida shu  nday saqlanishi kerakki, toki zarur  

ma’lumotnomani tuzish uchun  kerakli hujjatni tez topish mumkin bo’lsin. 

5.Hujjatlar  eng  Yuqori  tezlik  bilan  xamda  eng  kam  mehnat  sarflangan  xolda 

doiraviy aylanishi lozim.