Annotatsiya: Bu maqolada kvadrat funksiya va uning xossalari va kvadrat
tengsizliklarga bag’ishlangan. Shuningdek kvadrat funksiyaning berilish usullari.
Kvadrat funksiya grafigi koeffitsiyentlarning ishoralari va qiymatlariga bog’liq holda
o’zgarishi , kvadrat funksiyaning nollar, o’sish kamayish oraliqlari, eng katta va eng
kichik qiymatga funksiya qachon erishish mumkinligini grafiklar yordamida o’rgatish.
Kalit so`zlar: kvadrat funksiya , o’sish kamayish oraliqlari , parabola, tezlik,radius .
Kvadrat funksiyaning ta`rifi. Biz 8-sinfda
b
kx
y
chiziqli funksiya, uning
xossalari o`rganilgan, k va b ning turli qiymatlarida bu funksiya grafigi chizilgan
edi.Iqtisodiyotda, texnikaning turli sohalarida chiziqli funksayalar bilan bir qatorda
kvadrat funksiyalar ham uchraydi.Misollarga murojaat qilaylik;
1) Tomoni
x
bo`lgan kvadratning yuzi
2
x
y
formula;
3) radiusi
x
bo`lgan doiraning yuzi
2
x
y
formula;
4) qirrasining uzunligi
x
bo`lgan kubning sirti yuzi
2
6x
y
formula bo`yicha
hisoblanadi.
Qaralgan bu misollar
c
bx
ax
y
2
ko`rinishdagi funksiyaning xususiy hollaridir.
Chindan ham: 1-misolda
;
0
,
1
c
b
a
2-misolda
;
0
,
c
b
a
3-misolda esa
0
,
6
c
b
a
. 1-3-misollarda o`zgaruvchilar
x
va
y
harflari bilan belgilangan.
Ta`rif.
c
bx
ax
y
2
funksiya kvadrat funksiya deyiladi, bunda
a
,
b
va
c
- berilgan
haqiqiy sonlar,
,
0
a
x
- haqiqiy o`zgaruvchi.
Quyidagi funksiyalar kvadrat funksiyaga misol bo`la oladi:
1)
2
x
y
4)
2
4x
y
2)
2
3x
y
5)
x
x
y
4
2
3)
2
2
1
x
y
6)
x
x
y
2
2
Argument
x
- ixtiyoriy qiymatni qabul qilishi mumkin. Demak, kvadrat
funksiyaning aniqlanish sohasi barcha haqiqiy sonlar to`plami
)
,
(
R
dan iborat.
1-masala.
2
,
0
,
1
x
x
x
bo`lganda
6
)
(
2
x
x
x
y
funksiyaning qiymatini toping.
70
Апрель 2021 17-қисм
Тошкент
6
6
)
1
(
)
1
(
)
1
(
2
y
6
6
0
0
)
0
(
2
y
0
6
6
6
2
2
)
2
(
2
y
c
bx
ax
y
2
kvadrat funksiyada
,1
a
0
c
b
deyilsa,
2
x
y
funksiyani hosil
qilamiz.
2
x
y
funksiya grafigini yasaylik.Koordinata tekisligida funksiya grafigiga
tegishli bir nechta
)
(
2
0
,
0
x
x
nuqtalarni yasab, ularni silliq egri chiziq bilan
tutashtiramiz.Natijada
2
x
y
funksiya grafigini olamiz.1-rasmdagi grafik ushbu jadval
bo’yicha yasalgan:
x
-4
-3
-2
-1
0
1
2
3
4
2
x
y
16
9
4
1
0
1
4
9
16
71
Апрель 2021 17-қисм
Тошкент
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:
1. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 12 июндаги
В.И.Романовский номидаги Математика институтига ташрифи давомида қўйилган
вазифалар.
2. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 9 июлдаги «Математика
таълими ва фанларини янада ривожлантиришни давлат томонидан қўллаб-
қувватлаш, шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академиясининг
В.И.Романовский номидаги Математика институти фаолиятини тубдан
такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида» ги ПҚ-4387-сон Қарори