O`zbekstan respublikasi joqari ha`m orta arnawli biLİm miNİSTİRLİGİ

Magistrlik  dissertatsiya  jumısının`  du`zilisi  ha`m  ko`lemi.  Magistrlik 

dissertatsiya jumısı kirisiw, 3 bap, ha`r bap boyınsha qısqa juwmaq, juwmaqlaw, 

paydalanılg`an a`debiyatlar dizimi ha`m qosımshalardın ibarat. 

 

 

 

 

 

---

 

7 

I bap. Materiallıq emes aktivlerdin`  ekonomikalıq mazmunı ha`m xalıq 

aralıq a`meliyatta qollanılıwı 

1.  Materiallıq emes aktivlerdin` ekonomikalıq mazmunı, tu`rleri ha`m 

a`hmiyeti 

Respublikamızda  ekonomikanın`  bazar  qatnasıqlarına  o`tiwine  baylanıslı 

ka`rxana qarjıları ha`m qarjı dereklerin, sonın`day, olardın` ha`reketin buxgalteriya 

esapında  sa`wlelendiriw  usılında  da  sezilerli  o`zgerisler  ju`z  berdi.  Buxgalteriya 

esabının`  ob`ekti  bolg`an  ha`m  tiyisli  qadag`alaw  ornatıwdı  talap  etiwshi  xojalıq 

qarjılarının` jan`a tu`rleri payda boldı. Bazar reformalarının` teren`lestiriliwi ha`m 

ekonomikanın`  erkinlestiriliwi  sebepli  ka`rxanalar,  firmalar  ha`m  aktsionerlik 

ja`miyetlerdin` xojalıq ju`ritiw a`meliyatında menshik ha`m operatsiyalardın` jan`a 

tu`rleri kirip kelmekte. Olardan biri materiallıq emes aktivler sanaladı.  

Materiallıq  emes  aktivlerge  patentler,  litsenziyalar,  «nou-xau»,  sawda 

markaları,  tovar  belgileri,  sanaat  u`lgileri,  bag`darlamalıq  ta`miynat,  gudvill, 

sho`lkemlestiriw  qa`rejetleri,  franshizalar,  avtorlıq  huqıqları,  jer  ha`m  tabiyiy 

resurslardan  paydalanıw  huqıqları,  xızmet  ko`rsetiw  belgileri  ha`m  basqalar 

kiredi

3

. 

Bar  bolg`an  normativlik  hu`jjetler  ha`m  toplang`an  a`meliy  ta`jiriybege 

su`yengen  halda  materiallıq  emes  aktivler  esabın  to`mendegi  ta`rtipte 

sho`lkemlestiriw maqsetke muwapıq: esap ob`ektlerinin` materiallıq emes aktivler 

qatarına tuwrı kiritiliwi, intellektual mu`lik, sanaat u`lgilerin ha`m sog`an usaslar 

ushın  ka`rxanag`a  menshik  huqıq  berilgen  hu`jjetlerdi  analiz  etiw,  hu`jjetlerde 

sa`wlelendirilgen  baha  qo`rsetkishlerin  u`yreniw,  materiallıq  emes  aktivler  kirisi, 

eskiriw  esaplaw  ha`m  esaptan  shıg`arılıwına  baylanıslı  operatsiyalardın` 

buxgalteriyalıq  esabında  tuwrı  sa`wlelendiriw;  materiallıq  emes  aktivlerdin` 

haqıyqatta  bar  bolıwın  inventarizatsiya  qılıw;  materiallıq  emes  aktivlerdi  esapqa 

alıw ha`m onı huqıqıy jaqtan tuwrı ra`smiylestiriw.  

                                           

3

 Dwsmuratov R. Audit asoslari. T.: «Wzbekiston milliy entsiklopediyasi», 2003. 385 b. 

---

 

8 

Materiallıq  emes  aktivlerdin`  o`zine  ta`n  belgileri  to`mendegilerden  ibarat: 

buyımlasqan ko`riniske iye emesligi; uzaq waqıt dawamında isletiliwi; ka`rxanag`a 

payda keltiriwi; olardı paydalanıwdan alınıwı mu`mkin bolg`an payda ko`leminin` 

salıstırmalı joqarı da`rejedegi anıq emesligi.  

Materiallıq emes aktivlerdi ekonomikalıq mazmunına bola u`lken to`rt topar 

boyınsha klassifikatsiyalaw mu`mkin (1.1-sızılma).