O`zbekstan respublikasi joqari ha`m orta arnawli biLİm miNİSTİRLİGİ

Tovar  belgisinin`  gu`walıg`ı  tovar  belgisinen  paydalanatug`ın  shaxstın` 

huqıqın tastıyıqlawshı qorg`aw hu`jjeti bolıp esaplanadı.  

Paydalı  model  islep  shıg`arıw  u`skeneleri  ha`m  tutınıw  buyımlarının`, 

sonday-aq,  olardın`  quramlı  bo`leklerinin`  konstruktiv  orınlanıwı  sıyaqlı 

anıqlanadı.  Paydalı  model  gu`walıg`ı paydalı  modeldi  isletiw  ushın  onın` iyesine 

arnawlı huqıq beriwshi qorg`aw hu`jjeti bolıp esaplanadı.  

Sanaat  u`lgileri  ushın  huqıq  xalıq  tutınıw  tovarları  ha`m  islep  shıg`arıw 

texnikalıq  qatnastag`ı  buyımlardın`  sırtqı  ko`rinisin  belgileytug`ın,  do`retiwshilik 

konstruktorlıq  sheshimlerden  paydalanıw  huqıqı  bolıp  tabıladı.  Sanaat  u`lgileri 

fizikalıq  ko`lem  iyeleytug`ın  model  (avtomobil`,  samolyot,  ıdıs,  stanok,  mebel` 

ha`m  usıg`an  uqsas),  yamasa  tegis  su`wretli  sanaat  su`wreti  (gilem,  shrift  ha`m 

usıg`an uqsas) ko`riniste bolıwı mu`mkin.  

EEM  ushın  da`stu`rlik  ta`miynatı  ha`m  mag`lıwmatlar  bazasının`  bahası 

materiallıq emes aktivler sıpatında olardı satıp alıw qa`rejetleri ha`m ka`rxananın` 

o`zinde islep shıg`ıw qa`rejetlerin an`latadı, sonın` menen birge da`stu`r ta`miynatı 

standart yamasa buyırtpalı bolıwı mu`mkinligi de esapqa alınadı.  

Da`stu`rlik  qurallar  texnikalıq  (sonın`  ishinde  da`stu`r  ha`m  isletiletug`ın) 

hu`jjetlestiriw menen birgelikte mag`lıwmatlardı an`latıwshı zatta ko`rinedi. EEM 

ushın  da`stu`rlik  ta`miynatların  ha`m  mag`lıwmatlar  bazasın  qorg`aw  avtorlıq 

huqıqı zatları arqalı a`melge asırıladı.  

Franchayz  –  a`dette  hu`kimet  organları  ta`repinen  ma`mleket  mal-

mu`lkinen  (ma`selen,  kabel`  televideniesi  kompaniyası)  paydalanıw  huqıqına 

iyelik  etiw  ushın  yamasa  kommunal  xızmetler  ko`rsetiw  (elektr  energiyası), 

sonday-aq  xojalıq  ju`ritiwshi  sub`ektler  ta`repinen  anıq  maqsetler  ha`m  anıq 

xızmetlerden paydalanıw huqıqına iyelik etiwi ushın beriledi.  

Franchayz  haqqındag`ı  ha`r  bir  sha`rtnama  franchayz  haqıyqıy  bolıp 

esaplanatug`ın  da`wirdi,  sonday-aq  franchayzor  (paydalanıwg`a  tiyisli  huqıq 

---

 

12 

imtiyazın  beriwshi  sub`ekt)  dın`  ha`m  franchayzi  (bul  imtiyazdı  alıwshı 

sub`ekt)din` huqıq ha`m minnetlemelerin anıqlastıradı.  

Ko`binese  franchayzdı  alıw  bahası  joqarı  boladı  ha`m  a`dette  franchayzi 

franchayzorg`a  onın`  da`slepki  bahası  kapitallastırılıwı  ha`m  onnan  keyin  g`ana 

qa`rejetler  boyınsha  esaptan  shıg`arılıwı  kerek.  Eger  ol  belgili  bir  mu`ddet 

tiykarında  sheklep  qoyılg`an  bolsa,  onın`  bahası  durıs  ha`m  turaqlı  tu`rde  usı 

da`wir  ushın  amortizatsiya  qılınıwı  kerek.  Eger  belgili  anıq  bir  mu`ddet 

belgilenbegen  bolsa,  amortizatsiya  qılıw  onın`  aldıng`ı  da`wirlik  bahaları  menen 

birgelikte  anıq  belgilengen  xızmet  etiw  mu`ddetine  tiykarlanıwı  kerek.  Usı 

bahalawlar  aldıng`ı  bahalawlardın`  qayta  ko`rip  shıg`ılıwı  za`ru`rligin  anıqlaw 

maqsetinde  o`tkeriledi.  Biraq,  tolıq  amortizatsiya  da`wiri  40  jıldan  artıp  ketiwi 

mu`mkin emes.  

İmtiyazdan  paydalanıwshı  sub`ekt  ta`repinen  onı  beriwshi  sub`ektke 

xızmetlerge  tiyisli  jıllıq  ha`m  ag`ımdag`ı  to`lemlerdi  (ma`selen,  xoshametlew 

ilajlarında,  sho`lkemlestiriwshilik  ma`selelerdi  sheshiw  dawamında  ja`rdem 

ko`rsetkenlik ushın) olardı keleside o`lshenetug`ın payda keltirmewi sebepli, aldın 

bolg`an qa`rejetler boyınsha esaptan shıg`arılıwı kerek. Eger franchayz o`z bahasın 

jog`altsa  yamasa  nızam  ta`repinen  biykarlanatug`ın  bolsa,  amortizatsiya 

qılınbag`an summa tezlik penen zıyan sıpatında esaptan shıg`arıladı.