Antik davrda ilmiy tafakkurning paydo bo’lishi
REJA:
•
Insonlarning ilk jamiyati va ilmiy bilimlar manbasi.
•
2. Qadimgi Mesopotamiyada fan. Qadimgi Misrda fan.
•
•
3.Qadimgi Hindistonda fan. Qadimgi Xitoyda fan.
•
Ilk jamiyatlar paydo bо‘lganidan keyin, ayniqsa, antik quldorlik davridan
boshlab, inson mohiyati va qadri mutlaqo yangicha talqin qilina boshlangan.Erksiz
qullar kо‘pchilikni tashkil qilgan bо‘lsada, ular odam hisoblanmasdan ishchi hayvon
darajasiga tushirilgan. Inson va insonparvarlik faqat hukmron tabaqalarga xos
bо‘lgan.
•
Antropologik, ya’ni odam haqidagi muammolar erkin fuqarolar taqdiri, ularning
his tuyg‘ulari, ma’naviy hayot va jismoniy qiyofasi axloqi va maishiy turmushini
qamrab olgan va barcha falsafiy-estetik, diniy ta’limotlarda о‘z ifodasini topgan.
•
Qadimgi Elladada ilmiy tafakkur tongining nurlari, aniq fanlarning dastlaki
shakllanishi Sharqda avj olgan yirik diniy xarakatlar davrida rо‘y bera boshlagan.
•
Mil.ol. VII-V asrlarda Hindistonda Yangi diniy e’tiqod Jaynizm, О‘rta Sharqda
Zardо‘shtiylik zaminida paydo bо‘lgan yangi din talabiga mos dualistik e’tiqodlar
Xitoyda buddizm ta’limotiga Yangi rux kiritishga intilgan Konfutsiychilik shular
jumlasidandir. Yunonistonda ham bu davrda Yangi diniy oqim – Orfizm keng
tarqalgan edi.
•
Jaynizm-Hindistonda tarqalgan dinlardan biri (3 mln kishi e’tiqod qiladi.)
mil.av. VI asrlarda paydo bо‘lgan. Riv. kо‘ra jay. Asrlar osha 24 ustoz payg‘ambar
orqali yetib kelgan.Ularning eng sо‘nggisi
Jinna (ya’ni g‘olib, dinning nomi
shundan) va Maxavira tax. olgan Vardxamana bо‘lib, shu din asoschisi hisoblandi.
•
Jayn. qad. Hind jamiyatidagi xarbiylar (Kshatriy) bilan ruxoniy –braxmanlar
о‘rtsidagi ijtimoiy ziddiyatlarning keskinlashuvi oqibatida vuj.kel. Ba’zi tad. Fikricha
jaynizm-buddizmning bir masxabidir. )
•
Buddizm –Budda nomidan olingan. Buddaviylik –jahonda keng tarqalgan
dinlardan biri. Unga e’tiqod qil. Tax. 500 mln.ortiq. Mil.ol. V-VI asrlarda Hindistonda
paydo bо‘lgan. )
•
Konfutsiychilik- Xitoydagi axloqiy-siyosiy ta’limot. Keyingi eng ta’sirli uch
asosiy falsafiy diniy oqimlardan biri. (daosizm va buddizm bilan birga.) Konfutsiy
asos solgan. Konfutsiylik milodiy I asrlarda davlat ta’limotiga aylandi.
•
Kо‘p mamlakatlarda ilk davlatlar paydo bо‘lgan davrda tabiat va inson birligiga
asoslangan. Eng qadimgi davrlardan boshlab Quyosh, oy, yulduzlar kompas va soat
vazifasini bajargan. Bir tadqiqotchining obrazli iborasi bilan aytganda, odamni
xayvondan ajratadigan belgilaridan biri, uning ba’zan boshini kо‘tarib osmonga
qarashining asosiy sababi ish mavsumini yulduzlarning xarakatlari va sonlari
о‘zgarishiga qarab belgilash zaruriyatidadir.