y = h.0 +
e
(3.37)
munosabat bilan , (3.35) shart esa
M{e} = 0,
V(e) = Af{e
Te)= cr2I,
(3.38)
munosabat bilan teng kuchli bo‘Iadi, bu yerda,
V(e) - kuzatuv
xatolarining kovariatsion matritsasi; I - birlik ( n x n ) matritsa; T -
li ansponirlash belgisi.
Ushbu holda eng kichik kvadratlar usuli
e = Z (y.-Z W 2
,=i
/=i
(3.39)
kvadratlar yig‘indisini minimumlashtirishga
minimum mavjud bo‘lishining zaruriy sharti
qo‘llaniladi. Q
^
= 0 ( j =
\ , 2 , . . . , p ) ,
o u j
yoki
(3.40)
§ - = - 2 h y , - i v , = o .
O t ) j
,=|
y=l
ko‘rinishga ega.
(3.41)
(3.41) shart <9; :parametrga nisbatan chiziqli tenglamalar tizimi
ko‘rinishida yoziladi:
Y , Lnflk = 'LyAj> U =
k=1
y=I
bu yerda
(3.42)
LJk = X ' Li/'if*’ UU = l,2,..,p).
i - i
(3.43)
1'a’kidlash kerakki, bu tizim yomon tomonga o‘zgarmagan,
ya'ni uning aniqlovchisi
2 0 3
www.ziyouz.com kutubxonasi
L\ \ Lu
*• A
h
A = ^21 L22
**
Lln
(3-44)
_ A>i
Ln
2
L„„
bo‘lib, uning yagona 9{,92
yechimini
topamiz. Bu
kattaliklar eng kichik kvadratlar bo‘yicha olingan baholar deb
ataladi. Ularni matritsa shaklida qidirish qulay. (3.36) belgilashdan
foydalanib (3.39) ni quyidagi ko‘rinishda yozamiz:
Q = ( y - A 0 ) T( y - A 0 ) .
(3.45)
Bunda (3.42) tizim quyidagi ko‘rinishni qabul qiladi:
Ar y - A r Kd = 0
(3.46).
MatritsaArA— buzilmaganligini, bu shartA 0,shartga teng
kuchliligini ta'kidlab, (3.46) dan qidirilayotgan 9 : bahoning vektor
ustunini topamiz:
0 = ( A T A ) ~ l A Ty
(3.47).
Biroq modellarning ko‘pchi!igi parametrlar bo'yicha nochiziqli,
chunki ulami baholashning usullari ahamiyatli darajada murakkab-
lashgan. Bunday modellarni identifikatsiyalash protseduralarini
yanada to‘liqroq ko‘rib chiqamiz. Apparatga jarayonni o ‘tkazuvchi
mexanizmning m ta modellariga ega bo‘linsin va ular quyidagi
ko‘rinishda keltirilsin:
= f U)( * u A ) ’
= it l)0 i ) + eu,
(3.48)
Meu = 0, De„ = a 2V
(3.49)
yoki
204
www.ziyouz.com kutubxonasi
(3.50)
M s u = 0,
D s u =
cr2V,
(3.51)
bu yerda:
e — j- nchi model uchun
nomaMum parametrlaming p —
o‘lchamli vektori;
xu -boshqariladigan o'zgaruvchilaming qo‘lchamli vektori;
e„- kuzatishlarni qayta tiklanuvchanligining xatolik vektori;
u - tajriba raqami;
M - matematik kutilmaning belgisi;
D - oMchashlarning dispersion-kovariatsiya matritsasi;
cr2 ,V - D ni tavsiflovchi skalyar ko‘paytuvchi va ijobiy
aniqlangan matritsa;
j^-oMchashlarning Q oMchamli vektori;
t
)
u
(9
j
) - tizimlar javobining
Q oMchamli vektori.
Tasodifiy kattaliklaming o ‘rtasida odatda shunday bogMiqlik
mavjud, bir kattalikning o‘zgarishi boshqalarining taqsimlanishini
o ‘zgartirib yuboradi. Bunday bogMiqlik stoxastik bogMiqlik deb
Agar ikki X va U tasodifiy kattaliklar bogMiq boMmasa, unda
bu kattaliklar yig‘indisining dispersiyasi ular yig‘indisiga teng
boMadi:
Agar ushbu tenglik bajarilmasa, unda X
va Y kattaliklar
bogMiq hisoblanadi. Dispersiya va matematik kutilmaning xossalari
ta’riflaridan quyidagi munosabat kelib chiqadi:
ataladi.
D(X + Y) = D(X) + D(Y).
(3.52)
D { x + Y} = M [ x + Y - M { x + Y)]2 =
M [ x -
M(X)}2 +
2 M{[Z-M(Z)][T-7W(Z)]} + M[T-M(T)]2 =
(3.53)
= D(X) + 2M{[X - M ( X ) \ Y - M(7)]} + D(Y).
2 0 5
www.ziyouz.com kutubxonasi