Opera janrining vujudgakelishi va rivojlanishi

Mavzu № -«Egmont» uverturasi 
1810-yilda  Gyotening  «Egmont»  tragediyasiga  yozilgan  musiqaBetxovenning  eng 
inqilobiy  ruhdagi  asarlari  qatoridan  orinolgan.  Gyote  tragediyasi  o'zining  qahramonona 
mazmuni bilanBetxoven diqqatini o'ziga tortdi. 
«Egmont»dagi voqealar XVI asrda kechadi. Unda Niderland xalqi o'zining zulmkorlari- 
ispaniyaliklarga  qarshi  qozg'alishadi.  Gyote  tragediya  markaziga  botir  va  jasur 
lashkarboshi  Egmontni  qo'yadi.  Egmont  Ispaniya  qiroli  Filipp  II  ning  istibdodiga  qarshi 
chiqadi  va  1568-yilda  ispan  noibi  gersog  Alba  tomonidan  qatl  etiladi.  Egmont  qurbon 
bo'ladi, lekin xalq u boshlagan ishni yakunlaydi. 
      Qo'zg'alon  1576-yilda  g'alaba  bilan  tugaydi.  Ispaniya  Niderland  qismlari 
mustaqilligini tan oladi va 1609-yilda tinchlik sulhi tuzilganadi. «Egmont» tragediyasiga 
uvertura 
Betxoven 
dasturiy 
musiqasiningeng 
yaxshi 
namunasidir. 
Bu 
asar 
kompozitorning  Gyote  tragediyasigayozgan  o'nta  musiqiy  nomerlarining  birinchisidir. 
Tragediyarivojlanishining  asosiy  lavhalarini  Betxoven  og'ir  muqaddimava  kodali  sonata 
allegrosida ko’rsatib bera oldi. 
Uvertura og'ir tempdagi muqaddima bilan boshlanib, unda birbiridankeskin farqlanadigan 
ikki mavzu berilgan. Dramaningboshlanishi ana shu yerda. 
Birinchi mavzu ispan mutlaq hokimligining zolimkorlik g'oyasiniifoda etadi.  
U ulug'vor sarabandani eslatib, tantanali vaqat'iyat bilan sadolanadi. Quyi registr,  minor 
ladi, torli cholg'ularsadosi unga zulmatli, darg'azab bo'yoq baxsh etadi. 
Sostenuto ma non troppo 
 
Ikkinchi mavzu — xo'rsinish ohanglari kabi sadolarning imitatsiyalialmashinuvi  — xalq 
musibati, iztiroblarining ifodasidir.Uni goboy ijro etadi, unga yo'g'och puflama cholg'ular 
qo'shiladilar. 

---

101 
 
 
 
Alisher  Navoiy  nomidagi  O'zbek  akademik  opera  va  balet  katta  teatrisahnasida 
«Figaroning  uylanishi»  operasi.O'zbekiston  xalq  artisti  Qo'rqmas  Muhiddinov  graf 
Almaviva rolida,Xalqaro tanlovlar laureati Yanika Bagryanskaya Kerubino rolida,Bazilio 
-  Yevgeniy  Baronin.Alisher  Navoiy  nomidagi  O'zbek  akademik  opera  vabalet  katta 
teatrisahnasida «Karmen» operasi. 
       O'zbekistonda  xizmat  ko’rsatgan  artist  Avaz  Rajabov  Eskamilio  rolida, 
O'zbekistonda xizmat ko’rsatgan artist Olga Aleksandrova Karmen rolida.      
       Ne'matulla  Sinhabibi  Hose  rolida,O'zbekistonda  xizmat  ko’rsatgan  artistOlga 
Aleksandrova Karmen rolida. 
       Bu kuchlar kurashi Gyote tragediyasining asosini tashkii qiladi, ularga mos mavzular 
rivojlanishi  uvertura  mazmunidir.  Sonata  allegros!  shaklidagi  faol  dramatik  harakat 
fojiaviy  kulminatsiyabilan  yakunlanadi.  Muqaddimadagi  ikkinchi  mavzu  sekundali 
ohanglaridan  bosh  partiya  o'sib  chiqadi,  u  irodali,  qahramonona  tavsifga  ega  bo'lib,  fa 
minor  tonalligida  bayon  etilgan.  Avval  u  violonchellar  va  boshqa  torli  cholg'ularning 
quyi registridapianoda sadolanadi, keyin butun orkestrda fortissimoda jaranglaydi. 

---

102 
 
 
Mavzuning  qahramonona  tavsifiyoq  bo'ysunishlik  haqidaemas,  balki  niderlandliklarning 
noroziligi va ularning bosqinchilargaqarshi qo'zg'olonlari to'g'risida xabar beradi. 
       Yordamchi  partiyada  muqaddima  bar  ikki  mavzuning  xususiyatlari  birga  qo'shiladi. 
Bosqinchilar  mavzusini  g'olibona  jaranglovchi  birinchi  davriyadan  bilsa  bo'ladi.  Bu 
mavzuni  torli  cholg'ular  As-dur  tonalligida  ijro  etadi.  Yordamchi  partiyaning  ikkinchi 
davriyasida  yog'och  puflama  cholg'ularning  ohista  sadosimuqaddimaning  ikkinchi 
mavzusini eslatadi. 
 
Mardona  va  keskin  yakuniy  partiya  eksnozitsiyani  yakunlaydi.Ekspozitsiya,  rivojlov  va 
repriza  orasidagi  chegara  shiddatli  harakatva  to'xtovsiz  o'sib  boruvchi  dinamika  tiuayli 
sezilarsiz bo'lib qoladi. 
Rivojlov  hajman  katta  emas.  Unda  kurash  keskinlashib,  muqaddimaningqarama-qarshi 
mavzularini  bir-biriga  taqqoslash  davom  etadi.  Bosh  partiya  awalidagi  kuyning  ko'p 
marotabatakrorlanishi o’ziluvchan va keskin akkordlar bilan tugaydi. 
Reprizaning  oxiri,  tragediyaning  avji  -  qahramonning  haloqatigato'g'ri  keladi.  Bu  yerda 
ikki  mavzu  uch  marotaba  taqqoslanadi.«Ispan  bosqinchilari»  mavzusi  sabotli  va 
darg'azabjaranglaydi. Unga ikkinchi mavzuning arz qiluvchi hamda yolvoruvchi- qayg'uli 
ohanglari qarshi qo'yiladi. Tengsiz olishuv qo'qqisdan o’zilib qoladi. Ohista sadolanuvchi 
g'amli akkordlar reprizani yakunlaydi. Qahramonning haloqati shunday ko’rsatilgan. 
 

---

103 
 
 
Gyote tragediyasida qahramon xalqqa ozodlik olib keladi.Xalq g'alabasidan jar soluvchi 
uvertura  kodasi  ulqan  va  tantanalibayramga  aylanib  ketadi.  Orkestrning  dabdabali 
jaranglashi, harbiy musiqaga xos fleyta pikkoloning ingichka jarangdor tovushi, trubalar, 
valtornalar  xitoblari,  shuningdek,  major  tonikasining  mustahkam  qaror  topishi  kodaga 
bayramona  hashamat  baxsh  etadi.  Betxoven  minorli  uverturani  shu  nomdagi 
majortonalligida yakunlaydi.