Opera janrining vujudgakelishi va rivojlanishi

Mavzu № - 
Rondoning kelib chiqishi, qismlarning no mi, Mazmun tavsifi 
 
Rondo  shakli  aslida  naqoratli  xorovod  qo'shiqlaridan  kelib  chiqqan.  Bu  xildagi 
qo'shiqlar  shunday  tuzilganadiki,  ularda  avval  band  (boshlov)  ijro  etilib,  uning  ketidan 
naqorat  aytiladi.  Takrorianib  turgan  musiqa  orasida  band  teksti  har  safar  yangilanadi, 
naqoratning  teksti  esa  to'la  holda  o'zgartirilmasdan  yoki  ko'p  qismi  o'zgartirilmasdan 
takrorianadi.  Cholg'u  musiqada  har  safer  o'zgaradigan  teket    o'rniga  rr  o’zika  o'zgaradi 
(sxemada  V  va  S);  nakorat  shaklning  bo;hida  paydo  bo'lib,  keyin  xuddi  vokal  xorovod 
qo'shiqdagi singari takrorlanib kelaveradi (sxemadagi A harfi). «Rondo» termini «davra» 
(xorovod) degan ma'noni anglatadi. «Rondo» so'zining urg'usi birinchi bo'g'inga tushishi 
ham  (italyancha  talaffuz-qilganda)  va  ikkinchi  bo'g'inga  tushishi  ham  mumkin 
(frantsuzcha  talaffuz  qilganda).  Takrorlanib  turadigan  mavzu  bosh  partiya  deb  atalady 
(eski  terminologiyada  rondo-  gopyeai  yoki  refren  -  gexgat,  ya'ni  naqorat  degan  ma'noni 
anglatgan).  Shunday  qilib,  sxemadagi  A-  bosh  partiya  bo'ladi.  Uning  har  safar 
takrorlangan vaqtdag'i o'rnini aniqlab olish uchun: bosh partiyanig birinchi bayoni, bosh 
partiyaning  ikkinchi  bayoni  va  hokazo  terminlar  qabul  qilingan.  Bosh  partiyaning 
bayonlari orasiga joylashgan qismlarning har biri o'zicha mustaqil va betakror mazmun-
ga  ega  bo'lganligidan,  bu  qismlar  lavha  (epizod)lar  deb  ataladi.  Sxemada  V  va  S  - 
birinchi va ikkinchi lavhalardir. 
 Eskicha (bandli) rondo 
XVIII  asrning  birinchi  yarmidagi  gomofonik  musiqa,  ayniqsa  frantsuz 
musiqasining  umumiy  belgilari  shundan  iboratki,  ularda  uzun  yalpi  rivojlov  bo'lmaydi, 
shakl qismlari nisbatan yopiq, qisqa-qisqa bo'lib, bir-biri bilan ma'lum darajada mexanik 
tarzda bog’langan holda keladi. 
Usha  davr  rondo  shaklining  ta'rif-tavsiflarida  yuqorida  sanab  o'tilgan  belgilar 
qo'lay ravishda o'z aksini topgan. 
Rondoning  barcha  qismlari  qiska-qisqa  bo'ladi  va  ular  ko'pincha  ko'p  qismlardan 
iborat bo'lganligi tufayli, ularni yaxlit holda olganda ancha yirik shakl hosil bo'ladi. 
Rondoning  mavzusi  umuman  olganda  shaklning  kelib  chiqishini  aks  ettirib, 
ko'proq  musiqaning  qo'shiq-raqs  turiga  yaqin  bo'lgan  tavsifga  egadir.  Bunday  xususiyat 
rondo  shaklini  ko'pgina  ikki  va  uch  qismli  shakllar  bilan  yaqinlashtirib,  ko'p  hoilarda 
Mazkur  shakllarning  bundan  keyingn  yuksalib  borishida  ham  saklanib  qoladi.  Garchi 
barcha  hoilarda  shunday  qilish  shart  bo'lmasa-da,  rondo  shakli  o'zining  ana  shu 
xususiyatlarini saqlab qoladi.   
 
 
Rondo 
Allegro 

---

83 
 
 
 
 
Refren  ikki  lavha  bilan  almashinib  keladi.  Birinchi  lavha  Es-durtonalligida  sadolanadi. 
Bu juda harakatchan va yorqin mavaudir. 
Allegro 
Dolce 
 
Ikkinchi  lavha  yuqori  va  quyi  ovozlarning  mustaqil  rivojlanishyo'nalishi  bilan  polifonik 
bayonda 
berilgan.Ikkinchi 
lavha 
yuqori 
va 
quyi 
ovozlarning 
mustaqil 
rivojlanishyo'nalishi bilan polifonik bayonda berilgan. 
Butun  sonata  kuchli  va  irodali  koda  bilan  yakunlanadi,  u  o'ztavsifi  bo'yicha  sonataning 
birinchi qismiga yaqin turadi. Bu yerda aksariyat mardlik va matonatni ifodalovchi qat'iy 
kuy aylanmalari mavjud. 
         Betxoven  o'z  sonatasida  muhim  g'oyalar  va  inson  kechinmalarini  ifodaladi,  unda 
ziddiyatli  taqqoslashlar  hamda  to'qnashuvlardan  foydalandiki,  ular  musiqaga  dramatik 
tavsif  bag'ishladi.  Tovushning  o'ta  kuchliligi,  murakkab  fortepiano  texnikasi 
sonatagaorkestr  sadosining  qudratini  beradi.Ushbu  sonatada  Betxoven  ilk  bor  og'ir 
muqaddimani  birinchiqism  sonata  allegrosi  va  final  rondosi  bilan  ohang  (motiv) 
jihatdanbirlashtiradi.  Turkumning  birinchi  va  final  qismlarini  bunday  ohangli 
birlashtirilishi asar asosiy obrazlarining uzviy ravishda rivojlantirishga imkoniyat yaratib 
beradi.