Opera janrining vujudgakelishi va rivojlanishi

3-Mavzu : G.F.Gendel haqida 
REJA: 
1.G.F.Gendelning hayoti va ijodyo’li. 
2.Gendel ijodiga tavsifistika. 
3.Gendel asarlari. 
GeorgFridrixGendel 
23 
fevral 
1685 
yilGermaniyaningGalleshahridatug’ilgan. 
Uningotasisaroydaxirurg-sartaroshbo’libxizmatqilgan. 
Onasiyesauybekasibo’lgan. 
Judayoshligidanmusiqagaqiziqqan, 
ammootasiunimusiqachiyemas, 
huquqshunosbo’lishiniistaryedi. 
Gendel 
7 
yoshidaorgandachalishnio’rganib, 
SaksoniyaGersogihuzuridamusiqachalganidanso’ng, 
Gersogbolagaengobro’limuallimFridrixVil’gel’msaxauniberkitib, 
butalantlibolagadarsberishnitayinladi. 
Buzo’rmusiqachiGendelningqobiliyatiniko’ribhayronqoldi. 
ТezoradaGendelkattamuvaffaqiyatbilanmusiqanazariyasi 
(Garmoniyavakompozitorlik) 
ilminiyegalladi. 
ShundankeyinGendelgaturlimillatxalqlarivakompozitorlarimusiqasidagio’zigaxosxususiy
atlar, kompozitorlarningyutuqlarivakamchiliklarinitahlilqilisho’rgatildi. 
Gendel 
10 
yoshgato’lganidaijodbilanshug’ullandi. 
Udastlabsevimliasbobigoboyuchunasarlaryozdi. 
Saxaudanorgan, 
klavesinasboblaridachalishnio’rganishbilanbirgaorkestrtarkibidagiasboblarnihamo’rgandi
.  
Gendel 
12 
yoshidaBerlingakonsertberishuchunborganyedi. 
Uxukmdorsaroyidaklavesindaijroyetib, 
Ko’rfryustningetiboriniqozondi. 
Gendelnisaroyxizmatidasaqlab, 
unio’qishuchunItaliyagayuborishhaqidataklifbo’ldi. 
AmmoGendelningotasibungaqarshilikqildi. 
Otasiningvafoti 
(1697)dankeyinumusiqakasbigao’tishimumkinyedi, 
ammomarhumotasiningvasiyatinibajarib, 
gimnaziyanitugatgach, 
universitetningyuridikfakultetigao’qishgakirdi. 
O’qishbilanbirgalikdaCherkovorgachisivazifasidahamis
hlayboshladi. 
UGimnaziyao’quvchilarigamusiqao’rganishvadamolish
kunlariturliCherkovlardabolalardantuzilganganxorvaork
estrbilankonsertlaruyushtirilishilozimyedi. 
Konsertlarniqiziqarlio’tishiuchuno’zikonsertrepertuarin
iijodibilanboyitibboradi,  birqanchaqantata,  xorallar, 
motetlaryozadi. 
Musiqakasbigao’tishimuvaffaqiyatlibo’lib, 
universitetnihamtarkyetadivanemisoperasiningVatanibo
’lganGamburgshahrigaketadi. 
1703  yilningbahoridaGendelGamburggako’chibkeladi. 
BuyerdaKeyzerboshchiligidaochilganoperateatrininggullagandavriyedi. 
Gendelmahalliyziyolivamusiqachilarbilantanishdi. 
ReyngardtKeyzerdananchanarsalarnio’rgandi.  Buyerdamusiqachilar  (Matteson)  bilan 

---

25 
 
(1681-1764) 
uchrashib, 
do’stlashadi. 
HartomonlamarivojlanganMattesonturlimusiqaasboblaridachalar, 
musiqaasarlariyozar, 
o’zoperalarigao’zilibrettoyozib, 
o’zisahnagakuylaryedi. 
Uningyanabirfaoliyatimusiqiytanqidchilikvapublitsistlikyedi. 
Umusiqanazariyasivao’zdavrimusiqachilarihaqidakitobyozgan. 
GendelvaMattesonningdo’stligiyanadamustahkamlanibbordi. 
UlarbirgalikdaikkimartaLyubekshahriga 
(1703-1705) 
sayohatgaboribkelganlar. 
Mattesonumumiyma’lumotivaijodiyaqlisohasidaGendeldanbalandroqbo’lsada, 
Gendelnitalantivaijrochiligi, 
ayniqsaorgandagiimprovizatsiyasijihatdano’zidanzo’rliginitanolaryedi. 
GamburgdaGendelijodqilaboshladi. 
Shundayqilibkattasahnaasariyaratishgakirishildi. 
1705 
yilyanvaridaGendelningbirinchioperasi 
«Almira» 
sahnagaqo’yildi. 
Operakattamuvaffaqiyatqozondi. 
Тezvaqtichidauningikkinchioperasi 
«Neron» 
sahnagaqo’yildivakutilgandanhamkattamuvaffaqiyatqozondi. 
KompozitorningoperalariGendelningyirikmonumentaldramatikasarlaryaratishgabo’lganc
heksizimkoniyatlarininamoyonqildi. 
«Almira»  va  «Neron»  operalariGendelningmavqeiyuqsalishigasababbo’ldi.  Lekin, 
aynivaqtdakompozitorningkelajagihaqidahamo’ylashgato’g’rikeldi. 
ChunkioperateatriKeyzerdirektorliklavozimidanketganisabablibirmunchainqirozgayuztut
aboshladi. 
Pultopishmaqsadidaengil-yelpiasarlarqo’yiladiganbo’ldi. 
Gendelningkeyingiharakatlariunchaliksamarabermadi. 
UGermaniyaoperasan’atiningistiqbolikamliginisezib,  Italiyagajo’nashgaqarorqildi.  1706 
yilningko’zidaGendelGamburgnitarkyetib, 
Italiyagako’chibkeldi. 
Musiqiymadaniyatibilandunyodamashhurshaharlar: 
Florensiya, 
Rim, 
Venetsiya, 
Neapolvaboshqashaharlarda  4  yilgayaqinyashab,  Italiyaoperamaktablaribilantanishdi. 
Ammobiryilgachaoperakompozitorisifatidako’rinishgaizmqilmayfaqatkuzatdi. 
Lekinijroborasida 
(klavesinvaorganda) 
bundayyo’ltutmadi. 
Utezdaengzo’rijrochivaimprovizatsiyaustasisifatidatanildi. 
GendelbiryildavomidaItaliyamusiqasan’atixususiyatlarinio’rganib, 1707  yilda  «Rodrigo» 
nomlibirinchiitalyanchaoperasiniyaratdi. 
AsarkattamuvaffaqiyatqozonganisababliGendelikkinchiitalyanchayo’nalishdagioperasini
yaratdi. 
Ammobuasarbirmunchakechikib 
1702-1710 
yilsezonidaqo’yildi. 
Italiyadagiobro’-etiborioshganivaItaliyaoperasan’ati, 
xususanoperagaxosvokalijodiyo’llarinipuxtao’zlashtirganisababliGannovervaLondonshah
arlaridanungatakliflarkeldi. 
LekinuhaliItaliyadayashabo’zmahoratinioshirishzarurliginibildirib, radjavobiniyo’lladi. 
ItaliyadaGendelningobro’sikundan-kungaoshibborib, 
uniItaliyaningobro’li, 
balandlavozimdagikishilario’zsaroylarigamehmondorchiklargachaqiradiganbo’ldilar. 
Engyaxshixorvaorkestrlarbilanishlaydigan, 
muhimkonsertlardaishtirokyetadiganbo’ldi. 
BuyerdautaniqlikompozitorAlessandroSkarlattivauningo’g’livirtuozklavesinchi, 
klavesinsyuitalariningasoschisiDomenikoSkarlatti, 
buyukskripkachivakompozitorArqandjeloKorellibilantanishdi.  
Gendelijrochilikbilanbirqatordaijodnihamdavomyettiradi.  Ikkitaoratoriya,  qantata,  kamer 
(xonaki) 
duyetvatersetlaryozadi. 
Nihoyatu 
«Agrippina» 
operasibilantalabchanItaliyatomoshabinlariniqoyilqiladi. 
GendelningLondondagiijodihaqida 
Gendel 
1710 
yiliGannovershahriga, 
saroykapelmeysterilavozimigaishgakeldi. 
GannovergersoglariItaliyavaFransiyalikkompozitorlarnitez-tezsaroylarigataklifyetib, 
shuningbilanmusiqamuhitiniboyitibturaredilar. 
GanovergataklifniGendelItaliyadatanishgando’stikompozitorAgostinoStefaniorqaliolgany

---

26 
 
edi. 
StefaniGanoverdakapelmeysterlavozimidaishlaryedi. 
1711-1716 
yillardavomidaGendelGannovervaLondondayashabyurdi.  Londongaubirinchimarta  1711 
yilda  «Rinal’do»  operasibilantashrifbuyurib,  Londonmusiqaahliniqoyilqilganyedi. 
GendelLondondayashashuchunharakatqildi. 
Shundayharakatlardanbiri 
1713 
yildaqirolichaAnnaningtug’ilgankunigabag’ishlabyozilganmaqtovodasibo’ldi. 
Angliyadarasmiytadbirlardaxorijliklarningyaratganmusiqasiniijrosimanetiliganyedi. 
Ammoqirolichanita’siriostidaan’ananibo’zibGendelyozganmaqtovoda 
(Тedeum) 
ijroetilidi. Shundayqilib, GendelAngliyaqirolliginingrasmiykompozitorigaaylanibqoldi. 
QirolichaAnnaningo’limi  (1714)dankeyinGendelsaroykapel’meysterilavozimidaishladi. 
Shuyillardauxorsan’atinipuxtao’rganishgakirishadi. Uxor, orkestrvayakkaxonlaruchun 12 
«Antem»laryozadi. 
Kattaoratoriyatipidagiasarlaridanbiri 
«Strasti» 
(Iztiroblar) 
Broqesningmatniasosidayaratildi. 
1720  yilkompozitorhayotidama’lumbirchegarabo’ldi.  Yendiuo’quvchio’rganuvchiyemas, 
balkikamolgayetganustozgaaylanganyedi. 
Ubarchatajriba, 
tasavvurvag’oyailariniasarlariorqaliyuzagachiqarishgaharakatqildi. 
1720 
yildaLondondabadavlatkishilarmablag’ivaQirolninghomiyligiostidayangioperateatriochil
di. 
Тeatr 
«Qirolmusiqaakademiyasi» 
debnomlanganyedi. 
ТeatrningmusiqarahbarligiGendelgatopshirildi. 
ShundanboshlabGendeluchunqattiqkurashdavriboshlandi.  
Angliyaningbirdanbirbuyuko’zigaxosmilliyoperakompozitoriPerselningo’limidankeyinA
ngliyamilliyoperasiinqirozgayuztutaboshladi. 
Saroyahliningsustkashligivaetiborsizligisabablimilliyoperaan’analariyo’qolib, 
Italiyaoperauslubiustunlikqilaboshladi.  
Gendelteatrrahbarisifatidayuqoritabaqqavaqillarinimusiqiydidigamoskeladiganitalyancha
operalarniqo’yishbilanshug’ullandi. 
AmmokengxalqommasigaGendelningpozitsiyasiyoqmadi. 
RivojlanibkelayotgandemoqratikjamoavaqillariGendelijodigaijobiybahobermadi. 
GendelItaliyamanerasidagioperalargama’lumjiddiyo’zgarishlarkiritganbo’lsada, 
jamiyatningilg’orkuchlariuchunuxorijiykompozitoryedi. 
Gendelqanchaharakatqilmasin,  operasohasidagimavqeinisaqlashgaimkonibo’lmadi.  1728 
yildaunchakattabo’lmagankomediyaoperasi  («Operanishix»  -  «Qashshoqlaroperasi») 
paydobo’lishibilanItaliyaseriaoperasiningobro’sibutunlayto’qildi. 
ShoirJonGeyvamusiqachiIoganKristovPepushtomonidanyaratilganbukomikoperao’shada
vrdavlatboshqaruvinibirtomondanvaularningdidigayoqadiganseriaoperasiniikkinchitomon
danqattiqmasharaqildilar. 
Bukomediyashunchakattaobro’qozondiki, 
1728 
yilningqishidabuasar 
62 
martasahnagaqo’yildi. 
Bundaykattayutuqnibirortaitalyanchaseriaoperasiqo’lgakiritmaganyedi. 
Shuyili 
«Qirolmusiqaakademiyasi»niyopishgato’g’rikeldi. 
AmmoGendeltaqdirgatanberibo’tirmadi. 
UItaliyagaboribyangioperapartituralarivabirqanchataniqlixonandalarnitaklifyetibkeldi. 
1729 
yiliqaytadanyangioperasezoniniboshladi. 
Ammoomadsizlikbugalundanhamtezboshlandi. 
1726 
yiliGendelAngliyafuqaroliginiqabulqilganbo’lsadaunibegonaligisezilibturardi.  
Gendelijrochiligibilantinglovchilargao’zta’siriniko’rsatganyedi. 
Uningamaldorlar, 
savdogarboylarsaroylaridagiorganvaklavesinijrochiligikattashov-
shuvlarvaetiborgaloyiqyedi. 
Uningoperaborasidagiraqiblarivatanqidchilarihamijrochiligigatanberib, 
gazetalardailiqso’zlaryozishgamajburyedilar. 

---

27 
 
GendelningulqanxizmatlariuchunAngliyaningVoqshollbog’idahalitirikligidayoqoqmarma
rdanhaykalo’rnatganyedilar. 
Gendeloperasahnasidagiomadsizliginitanolgisikelmasyediva 
30-
yillardayanabirmartayendioxirgiuchinchimartaoperajanrigaqaytdi. 
Uhartomonlamaoperaniboyitish, 
rechitativlargaasosanvoqeani, 
ariyalardayesaqahramonlarningpsihologikholativakayfiyatiniko’rsatishgaharakatqildi. 
Operadaxorningkengimkoniyatlaridanfoydalanib, 
xalqninghayotivahis-
tuyg’ulariniochibbermoqchibo’ldi. 
U 
«Poro», 
«Ariadna», 
«Ariodant» 
operalariniyaratibbirin-ketinsahnalashtirdi. 
1734 
yilioperajanridaoldingikattaobro’-
etiborinitiklabtaniqlioperakompozitorinominisaqlabqolishgazo’rharakatqildi. 
Bugaluyanao’zigaqarshikuchlikompaniyagaduchkeldi. 
Тaniqlikompozitor, 
Italiyabelqanto 
 
(nafiskuylash) 
manerasiningustasiNikoloPorporavaAdolfGasseGendelningraqiblaribo’lib, 
ungayo’lbermadilar. 
1737 
yilGendeluchunhaloqatyilibo’ldi. 
Uoperamavqeinitiklashuchunbarchajamgarmalarinisarflaganyedi. 
Hammasibarbodbo’lgachGendelqattiqazobchekibasabparalichikasaligayo’liqdi. 
Ubirnechaoydavomidaxastalikbilankurashib, birozo’zigakelgachyanaishniboshladi. 
Gendelyendioperaserianingkelajagiyo’qligini, 
o’ziningg’oyaiviykrizisinianglab, 
boshqasohaga, 
ya’nioratoriyajanrigao’tdi. 
1738-1739 
yillardavomidaBibliyadanolinganmatnlarasosida 
«Saul», 
«IzrailYegipetda» 
oratoriyalariyaratildi.  
BuasarlardaGendelningengkuchlivaqimmatligenialxususiyatlarinamoyonbo’ldi. 
Buoratoriyalardankeyinyanabirqatororatoriyalaryaratildi. 
Ularorasidadiniymazmundagi 
«Samson» va «Messiya» yetakchiligio’rinyegallaydi.  
YendiGendelmuvaffaqiyatlarkelishigaumidqilganidato’satdanoldingidankuchliyangidush
mangaduchkeldi.  
Bugaldinpeshvolari 
(ruhoniylar) 
Gendelgaqattiqhujumuyushtiribunidinsizlikvasotqinlikdaaybladilar. 
Gendelgaqarshiochiqdan-ochiqdushmanlikboshlandi. 
Uningkonsertlarinibuzdilar, 
maxsusyollangankishilarkonsertafishalariniqo’poribtashladilar. 
Тurliusullarbilanolibborilgankurasho’zmaqsadigayerishdi. 
Gapshundaki, 
GendeldiniyBibliyadagimatnlargaoratoriyalar, 
ya’nidiniyasarlaryozganbo’lsada, 
buoratoriyalarmusiqasiqat’iy, 
zerikarlidiniy, 
munglibo’lmay, 
yorqin, 
hayotbaxshrealistikyo’nalishdabo’lganligisabablidinpeshvolarigayoqmagan. 
Buasarningshaqlivanomidiniybo’lib, 
musiqasikonsertijrosiniyeslatadiganbo’libchiqqanyedi.  
Gendelqanchakuchsarfqilmasin, 
buumumiydushmanlikvamuqobiliyatniengaolmadi. 
Vaziyatjudachigalvayechimsizbo’lgach,  uAngliyanitarkyetishgaqarorqildi.  U  1741 
yilningko’zidaIrlandiyapoytaxtiDublindantaklifnomaoldi. 
BuyerdaGendelnijudayaxshikutiboldilar,  uningasarlariijroetilidi,  jumladan  12  aprel  1742 
yili, 
«Messiya» 
oratoriyasiningbirinchiijrosibo’ldi. 
GendelbuyerdagimuvaffaqiyatlardanruhlanibyanaLondongakeldi. 
1743 
yildaAngliyadauning  «Samson»  oratoriyasiko’rsatildi.  Kompozitorgabo’lganqahru-
g’azabvadindortomonidandushmanlikoldingisidanhamyuzchandonziyodbo’ldi. 
Ammo 
1745 
yilikutilmagandaGendelhayotidabirdanigaijobiyo’zgarishlaryo’zberdi. 
Ruhoniylarpartiyasitomonidanqo’llab-
quvvatlanganCharlzYeduardStyuartdavlatrahbarligigada’vogarlikqilib, 
Shotlandiyadanqo’zgolonko’taradi. 
Angliyaxalqivatanparvarlikto’lqinidailg’orjamoaharakatlarigaqo’shilibkurashgaotlanadi.  

---

28 
 
Gendelkengxalqommasininghisvafikrlarihamdanorozilikkayfiyatlariniaksyetiiruvchiasarl
ari  («Ko’ngillilarmarshi»),  «Oratoriyanasluchay»,  («Yehxtiyotshartuchunoratoriya»), 
(«IudaMakkavey» 
oratoriyalari)davatanhimoyachilarini, 
qahramonlikg’oyailarinitargibqiladi. 
BuasarlarGendelga 
35 
yildanberiorziqibkutilganshon-sharaflarvamashhurliknikeltiradi.