A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

4 .2 .5 .  «Yuan-shi»
Yuan-shi"  (“Yuan sulolasi  tarixi” )  — Yuan sulolasining to'liq  rasmiy 
anxidir.  Uni Sun-lyan (1310—1381) boshchiligidagi  16 m uallif-tuzuvchilar 
yaratgan  d eb  h is o b la y d ila r.  K ito b   M in  s u lo la s in in g   im p e ra to r i 
aVqchuning  buyrug'i  bilan  1369-yili  yozib  tam om langan.
163

---

A sa rto 'rt qism dan  iborat:
Birinchi qism da Yuan sulolasi  shajarasi,  ya’ni  Xubilayxondan boshlab 
13  m o'g'ul  im peratori, ulam ing shaxsiy hayotida bo'lib o 'tgan va ulaming 
davrida  m am lakatda  kechgan  asosiy  voqealar  berilgan.
Ikkinchi  qismda  samoviy  voqealar tafsiloti,  m am lakatda  bo'lib  o'tgan 
hududiy voqealar,  mamlakatning m a’muriy bo'linishi haqida, mamlakatdagi 
daryolar va  nahriar,  xalqining  liboslari,  am aldorlam i  mansabga tayyorlash 
oldidan o'tkaziladigan im tihonlar va boshqalar haqida m a’lumot  keltiriladi.
U chinchi  qism da  im perator va  uning  xonadoni  a ’zolarining shajarasi 
o 'rin   olgan.
T o'rtin ch i  qism da  im perator  xonadoni  a ’zolarining  taijim ai  holi  va 
qo'shni  m am lakatlar  haqida  qisqacha  m a ’lum ot  keltiriladi.
Turkiy  xalqlar  tarixi  va  turk  aslzodalarining  m o'g'ul  imperiyasining 
ijtimoiy-siyosiy  hayotida  tutgan  o 'm i  haqida  "Y uan -sh i”ning  to'rtinchi 
qism ida,  yettinchi  bobda  ju d a  qim m atli  m a ’lu m o tlar  beriladi.  Unda 
keltirilgan  m a’lum otlam ing  tahlili  shuni  ko'rsatadiki,  turklar, jam iyatda 
tutgan  mavqeiga  ko'ra  xitoylardan  keyin  ikkinchi  o 'rin d a  turgan  xalq 
bo'lgan.  Yirik  turk  am aldorlari,  asosan  uyg'ur,  qorliq,  qipchoq,  qong'li, 
o 'n g 'u t,  arg'in,  naym an  va  kerait  qavm laridan  chiqqan.  U lar,  asosan 
m o'g'ul  imperiyasining m a’muriy idoralari va harb ishlarini boshqarganlar.
Turklar orasida  olimlar  ham  ko'p  bo'lgan.  Bular  -   qoriuqlardan  chiqqan 
Bayon,  o'ng'ut  Maqchuzan,  qipchoq  Toybug'a,  Boboxudu,  Ulchaybotir, 
qong'lidan chiqqan Buxulu, O'rus, Tabrikchi va boshqalar.  Mo'g'ul imperatorlari 
xizmatida bo'lgan turklar orasida uyg'urlardan 300 mansabdor va olim bo'lgan.
“Y uan-shi” ning  ayrim  qism lari  turli  yillarda  N .Y a.B ichurin,  Pelo, 
L.G am bis,  E.Xyonish,  S.A .K ozin,  A.Vayli,  G .F ran k o ,  F.V.Klavaza  va 
G .F .S h u rm an n   tarafidan  tarjim a  qilingan.