Fan va texnika yutuqlari asosida yuqori sifatli mahsulotlar olish va buning

---

Kirish 

 

 

 

Fan  va  texnika  yutuqlari  asosida  yuqori  sifatli  mahsulotlar  olish  va  buning 

uchun 

kurashish 

dolzarb 

vazifalardan 

biri. 

Buni 

amalga 

oshirishda 

avtomatlashtirish    va  xom-ashyoni  kompleks  qo‘llashni  roli  kattadir.  Bunda 

texnologik intizom, texnik darajani mahsulot sifatiga ta’siri kattadir.  

 

YUqori  sifatli  mahsulot  ishlab  chiqarish  uchun  korxonalarda  turli  jihoz  va 

o‘lchov asboblarini qo‘llashga to‘g‘ri keladi.  

 

Texnologik jarayonlarni to‘g‘ri olib borish va yuqori sifatli mahsulot olishda 

Kimyoviy  va  ozik-ovkat  maxsulotlarining  kimyoviy  texnik  taxlili  fanini  roli 

kattadir.  Nazorat  vazifasiga  normativ-texnik  hujjat  talablariga  javob  bermaydigan 

mahsulotlar ishlab chiqarish, texnologik jarayonlar buzilishini oldini olish va tahlil 

jihozlarini sanitariya-gigiena holati kiradi.  

 

Texnik-kimyoviy  nazoratning  1-  bosqichiga  xom-ashyo  sifatini  tekshirish 

kiradi.  Bu  nazoratni  qabul  punktlari,  go‘sht  kombinati  va  baliq  xo‘jaliklaridan 

boshlash  zarur.  Dastlabki  nazoratga  qo‘shimcha  mahsulotlar  shakar,  tuz,  yog‘, 

idishlar ham kiradi.  

 

Nazorat  sexlardagi  barcha  ishlab  chiqarish  jarayonlarini  egallashi  kerak. 

Nazoratning  asosiy  vazifalariga  xom-ashyoni  dastlabki  ishlovi,  yuvish,  qirqish, 

tozalash, blanshirovka, tuzlash, qovurish, sirop, sous, qaylalarni tayyorlash kiradi. 

SHuningdek  nazoratga  idishga  qabul  qilish  va  tayyorlash,  qadoqlash,  yopish, 

sterilizatsiyalash kiradi. 

 

Zavodlardagi  laboratoriyalarda  konserva  mahsulotlarda  texnologik  va 

bakteriologik tekshiruvni o‘tkaziladi. 

 

Ushbu  fanni  vazifasi  zavodlar  va  korxonalarda  texnologik  jarayonlarni 

to‘g‘ri olib borishni va korxonada xom-ashyo va tayyor mahsulotlarni  tahlil qilish 

laboratoriyalarini tashkil etib, tayyor mahsulot  sifatni nazorat qilish, hamda yuqori 

sifatli mahsulot ishlab chiqarishni ta’min etishdir.  

Ozik-ovkatmaxsulotlarini  taxlil  etishda  va  kimyoviy  texniktaxlilisida  kuyidagi 

asosiy tamoyillarga yondashiladi: 

 

Haqqoniy  (to‘g‘ri)  baholash  tamoyili  deganda  ekspert  baholashni  o‘tkazish 

jarayonida  suyu’ekt  tomonidan  yo‘l  qo‘yilishi  mumkin  bo‘lgan  xatolarni  iloji 

boricha  kamaytirish,  xatolikka  yo‘l  qo‘ymaslikdan  iboratdir.  Bu  tamoyilga  amal 

qilish  oson  kechmaydi,  chunki  ekspert  baholashda  ishtirok  etuvchilarning  har  bir 

individual ko‘rsatkichlarga egadir. 

 

Hech  kimga  bo‘ysunmaslik  tamoyili  ekspert  natijalarining  haqqoniyligini 

ta’minlashning  birdan-bir  shartidir.  Bu  tamoyilning  asosiy  ma’nosi  shundan 

iboratki,  ekspertning  kimyoviy  texniktaxlili  natijasi  bilan  qiziqadigan  har  qanday 

odamga  bog‘liqlik  joyi  bo‘lmasligi  kerak.  Ekspert  natijasi  bilan  qiziqadigan 

tomonlar  esa  ishlab  chiqaruvchi,  sotuvchi  va  tovarni  iste’mol  qiluvchilar  ham 

bo‘lishi mumkin. 

 

Layoqatlilik (kompetentnost) tamoyili ekspertning tovarshunoslik sohasidagi 

maxsus bilimga va tovar bilan ishlash tajribasiga ega ekanligi bilan tushuntiriladi. 

Tovar kimyoviy texniktaxlilisini o‘tkazish uchun birinchi navbatda tovarning fizik, 

---

kimyoviy,  fizik-kimyoviy  xususiyatlarini  va  ularga  ta’sir  qilish  omillarini  yaxshi 

bilish  talab  etiladi.  Bundan  tashqari  ekspert  tovar  ishlab  chiqarish  texnologiyasi, 

tovar  xarakatini  tashkil  etish,  tijorat  faoliyati  hujjatlarini  yuritish,  narx  siyosati, 

marketing,  menejment  kabi  maxsus  fanlardan  ham  etarli  darajada  bilimlarga  ega 

bo‘lishi  maqsadga  muvofiq  hisoblanadi.  SHu  sababli  ham  mana  shu  fanlarni 

o‘qitish  «kimyoviy  texniktaxlili»  sohasida  ta’lim  oluvchi  talabalarning  o‘quv 

rejasiga albatta kiritiladi. 

 

Ekspertlar  ham  boshqa  mutaxassislar  singari  o‘z  malakaviy  bilimlarini 

yangilab  va  chuqurlashtirib  borishlari  kerak.  Buning  uchun  ular  ilmiy,  o‘quv 

adabiyotlarini  o‘rganib,  mustaqil  ravishda  doimiy  malakalarini  oshirib  borishlari 

talab etiladi. 

 

Sistemali  yondashuv  ekspert  uchun  istalgan  ekspert  baholashda  zarurdir. 

Buning  mohiyati  kimyoviy  texniktaxlili  uchun  zarur  bo‘ladigan  ma’lumotlarni 

ma’lum  guruhlarga,  sistemalarga  kiritishdan  iboratdir.  Masalan,  tovarlarni 

kimyoviy  texniktaxlili  qilishda  ularni  ma’lum  guruhlarga  kiritish  katta  ahamiyat 

kasb  etadi.  Ularni  bunday  guruhlarga  kiritish  ilmiy  asoslangan  bo‘lishi  kerak. 

Lekin, bu sohada hozirgacha ma’lum kamchiliklar mavjud. 

 

Samaradorlik  tamoyili  shundan  iboratki,  tovar  kimyoviy  texniktaxlilisining 

so‘nggi  natijasi  tovarlardan  ratsional  foydalanish,  tovarlarning  siljishini  to‘g‘ri 

tashkil etish, xom ashyo, material, elektroenergiyalarni tejash, shuningdek material 

va tovar chiqimlarini kamaytirishni ta’minlashi zarur. 

 

Masalan,  yangi  tovarlarni  ekspert  baholashda  albatta  xom  ashyolar  sarfiga 

katta  e’tibor  beriladi.  SHundan  so‘ngragina  yangi  tovarni  katta  miqdorda  yoki 

kichik hajmda ishlab chiqarish haqida qaror qabul qilinadi. 

 

Tovarning  va  xizmatlarning  xavfsizligi  tovar  kimyoviy  texniktaxlilisining 

asosiy  tamoyillaridan  biri  hisoblanadi.  Xavfsizlik  deganda  tovarning  kishi 

organizmiga  keltiradigan  zarari  xalqaro  tashkilotlar  tavsiyalaridan  oshmasligi 

kerak  (MS  ISO  8402,  2.8  bandi).  Tovar  kimyoviy  texniktaxlilisining  o‘tkazishda 

ekspertlar  tovarlar  va  xizmatlar  kishilarning  hayoti,  sog‘lig‘i  va  atrof-muhitga 

qanchalar zararli ta’sir ko‘rsatishi mumkinligini hisobga olishi zarur. 

 

 

Zavodlarda  laboratoriyalarni  maxsus  xonalarda  jihozlaib,  kirish 

alohida eshik orqali bo‘lib, xizmat ko‘rsatish sexlariga yaqin bo‘lganligi maqsadga 

muvofiq.  laboratoriya    inshootlari  vibratsiya  bo‘lmasligi  kerak.  CHunki  bunda 

o‘lchov asboblari yaxshi ishlaydi.  

Barcha tekshiruv ishlarini kompleks bajarish uchun laboratoriyada bir necha 

xonalar bo‘lishi kerak: analitik laboratoriya mikrobiologik bo‘lim, kimyoviy tahlil 

bo‘limi,  fizik-kimyoviy  tahlil  laboratoriyasi,  degustatsiya  xonasi,  namunalarni 

degustatsiyaga  tayyorlash,  tortish,  gaz  bilan  ishlar  bajarish  xonasi,  pestitsid 

laboratoriyasi,  yuvish,  ombor,  mudiri  va  gigiena  xonalari  bo‘lishi  kerak. 

Laboratoriya  ishini  normal  tashkil  etish  uchun  issiq  va  sovuq  suv,  gaz, 

elektroenergiya  bo‘lishi  kerak.  Xonalarda  ventilyatorlar  bo‘lishi  kerak. 

Laboratoriya  xonalarini  harorati  18-20

0

S bo‘lishi kerak.  Xonalarda nisbiy  namlik 

va  haroratni  ushlab  turish  uchun  konditsionerlar  yoki  markaziy  holda  xonalar 

havosini konditsionerlash imkoniyati bo‘lishi kerak. 

Laboratoriya maydoni 180 m

2 

gacha bo‘ladi.  

---

Laboratoriyada quyidagilar bo‘lishi kerak: 

-  qizdirish, bug‘latish, haydash va quritish jihozlari; 

-  yuqori temperaturada jarayonlarni olib borish uchun jihozlar; 

-  maydalash, ezish, aralashtirish uchun jihozlar; 

-  modda va materialarni sovutish qurilmasi; 

-  gaz olish va qo‘llash uchun jihozlar; 

-  distillyatorlar; 

-  elektr toki manbalari va ularni o‘zgartiruvchilar; 

-  yorug‘lik manbalari va optik qurilmalar; 

Laboratoriyada qo‘llanadigan reaktivlar quyidagicha kvalifikatsiyalanadi:  

4. chistaya –98% asosiy mahsuloti bo‘lgan CH.D.A., X.CH. – 1,10

-3

- 1,10

-5

 

% chegarada qo‘shimchasi bo‘lgan va 0,1% uchmaydigan qoldig‘i bor.  

Laboratoriya  idishlaridan  (XS)  –  kimyoviy  chidamli  3-klassdagi  termik  va 

kimyoviy (TXS) chidamli bo‘ladi va TS (termik chidamlik) bo‘ladi.  

Laboratoriyada  ishlayotganda  texnika  xavfsizligi  qoidalariga  to‘la  amal 

qilish zarur.  

Barcha  ishlarni  shkaflarda  bajarish  zarur.  Kislota,  ishqor,  kabi  kimyoviy  

moddalarni qo‘l bilan ushlamaslik kerak.