Materiallar

Eski  va  yangi  oMcham  birliklari
1 9 6 0 -y ild a   H a lq a ro   o M c h o v la r  sistem asi  j o r iy   e tild i.  B u   sistem a  S I  (S i) 
sistem asi  deb  a ta la d i.  B u   sistem aga  k o ‘ ra   asosiy  o ‘ Ic h o v   uchun  1kg  massa 
q ab u l  q ilin d i  va   k u c h   o ‘ lc h o v i  uchun  undan  k e lib   c h iq u v c h i  m iq d o r  qabul 
q ilin d i.
SI  s is te m a s id a   k u c h n in g   o ‘ lc h o v   b i r l i g i   q i l i b  
1 
k g   m assaga 
lm /s -  tezla n ish   b e ru v c h i  kuch  q a b u l  q ilin a d i.  B u   oMcham  « N ’ y u to n »   deb 
a ta la d i  va   N   h a rfi  b ila n   b e lg ila n a d i.
K u c h   o ‘ lc h o v   b irlig id a   eski  (M K G S S )  va   ya n g i  (S I)  sistem alar  orasi- 
dagi  bogManish  q u y id a g ic h a   ifo d a la n a d i:
1  k g   =   9 ,8 0 6 6 5   N   *   10  N ,
1  N   =   0 ,1 0 1 9 7   k g   =   10-'  kg,
1  x  =   104  N ,
1  N   =   10-6  M N ,  dem ak,  I t   =   IO '2  M N ,  1 M N   =   106  N , 
bunda  M N   -   m e g a N ’ y u to n   deb  o ‘ q ila d i.
M assa  o ‘ lc h o v i  q u y id a g ic h a   boM adi:
1  k g   »   0,1  k g -s 2/m ,
c h u n k i  1  kg -sV m   =   9,81  «   10  N .
B o s im   (k u c h la n is h )  y a n g i  sistem ada  q u y id a g ic h a   ifo d a la n a d i:
1  k g /  sm 2  =   10  N /s m 2  =   105  N /m 2  =   10_l  M N /m 2;
1  N /s m 2  =   10 '1  k g /  sm 2  =   10 '2 M N /m 2.
Ish  (e n e rg iy a )  ifo d a s i:
I  kg m   =   10  N m   =   IO '5  M N m ;
1  N m   =   10’ 1  k g m   =   10"1  tm .
SI  sistem asida  ish   b ir lig i  u ch u n   IN   k u c h n i  l m   y o ‘ ld a   bajargan  ish i 
q a b u l  q ilin g a n .  B u n i  «Joul»  deb  a ta la d i  va   J  h a rfi  b ila n   b e lg ila n a d i.

---

M U N D A R I J A
I  BOB.  KIRISH
1.1.  M ateriallar  q arsh ilig i  fan i  v a z if a la r i.............................................................................10
1.2.  M ateriallar  qarsh ilig i  fa n in in g   rivojlanish  y o ‘l l a r i ................................................. 13
1.3.  Inshootlar  va  ularning  h iso b lash   sxem alari.  T a y a n c h la r...................................... 16
1.4.  Y uklar  ta s n if l........................................................................................................................19
1.5.  Ichki  kuchlar.  K esish  usuli.  K u c h la n is h la r............................................................... 22
1.6.  K onstruksiyalami  hisoblashda  m atritsalar  nazariyasi  va  a m a liy o ti........................ 24
1.6.1.  M atritsalar  haq id a  t u s h u n c h a ...................................................................................... 24
1.6.2.  Materiallar  qarshiligi  m asalalarida  uchraydigan  matritsa  v a   v e k to rla r.................. 27
1.6.3.  M atritsalar  ustidagi  a m a l l a r .........................................................................................30
II  BOB.  CHO‘ZILISH  VA  SIQILISH
2.1.  C h o 'zilish   v a   siqilishda  kuchlanish  v a   deform atsiyalar.  G uk  q o n u n i................... 35
2.2.  S en-V enan  p rinsipi  h a q id a ............................................................................................... 40
2 .3.  M ateriallam i  c h o 'z ilis h g a   s i n a s h ................................................................................... 41
2 .4.  C h o ‘zilish   diagram m asi  va  u n in g   x arakterli  n u q ta l a r i .......................................... 42
2.5.  M ateriallarni  siq ilish g a  s i n a s h ........................................................................................46
2.6.  M ateriallam in g   qattiqligini  aniqlash  ............................................................................48
2.7.  K u chlanishlar  k o n se n tra tsiy a si........................................................................................49
2.8.  R uxsat  etilgan  kuchlanishlar.  K esim   ta n la s h ............................................................ 50
2.9.  X ususiy  o g ’irlikni  h iso b g a  o l i s h ...................................................................................59
2 .1 0 .  C h o 'z ilish   v a  siq ilish d a  statik  noaniq  m a s a la la r.................................................. 63
2 .11.  T em p eratu ra  (harorat)  o ‘zgarishidan  hosil  boMadigan
k u c h la n is h la r................................................................................................................................. 66
2.12.  Sterjenlarni  ch o ‘ziIish  v a  siq ilish g a  hisoblashni  o ‘rgatuvchi
k o m p y u ter  tex n o lo g iy a si............................................................................................................68
III  BOB.  KESIM  YUZALARINING  GEOMETRIK 
TAVSIFLARI
3.1.  G eom etrik  ta v s ifla r............................................................................................................. 75
3.2.  Parallel  o ‘qlarga  nisb atan   inersiya  m om entlari  o rasidagi  b o gM anish...............81
3.3.  O 'q la r  burilganda  inersiya  m om entlari  orasidagi  b o g 'la n is h .............................. 82
3 .4.  K o 'n d a la n g   kesim lardagi  asosiy  o ‘q lar,  bosh  in ersiy a  o ‘qlari  v a
bosh  inersiya  m o m e n tla r i..........................................................................................................83
3 .5.  In ersiy a  ellipsi  v a   u n in g   xossalari  ............................................................................... 86
3 .6.  T ek is  y u zala rn in g   geo m etrik   tav siflarin i  k o m p y u terd a
h iso b la sh   a lg o r itm i...................................................................................................................... 86

---