Г-7500 ТИПИДАГИ КОКС ГАЗИНИ АЖРАТИШ АГРЕГАТИ.
Бу агрегат соатига 7500м
3
кокс газини ажратиш мўлжалланган бўлиб, икки хил
блокдан ташкил топгандир.
1.
Дастлабки совутиш блоки.
2.
Криоген блоки, яъни паст хароратгача совутиш блоки.
Дастлабки совутиш блоки, углерод диоксидидан тозаланган, 1,3МПа босимли кокс
газини 303К дан 230К гача совутиш учун ишлатилади. Бу вақтда кокс газидан сув намлиги ва
бензолни асосий қисми ажратилади ва улар иссиклик алмаштиргичдан вақти вақтида
чиқариб ташланади. Шунинг билан бирга 22МПа ли юқори босимли азот ҳам 230К гача
совутилади. Бу дастлабки совутиш блоки аппаратлари оддий пўлатдан ясалгандир ва бу
ердаги иссиқлик алмашгичларда криоген блокдан чиқаётган газлар-кокс газини ажратишдан
чиқаётган азот ва водород аралашмаси ва ҳар хил метан-этилен фракцияларнинг совуғидан
фойдаланилади. 230К гача совутилган кокс гази ва юқори босимли азот криоген блокка
юборилади. Криоген блок паст ҳароратга чидамли мисдан ясалган «иссиқ тармоқ», «совуқ
тармоқ» каби иссиқлик алмашгич, қўшимча ва лангарли иссиқлик алмашгич, ювувчи
устунсимон тарелкали миноралардан таркиб топиш, улар хаммаси пўлатдан ясалган умумий
кутичага жойлаштирилиб, улар ораси совуқликни бехуда йўқолишини камайтириш учун
асбест ёки шишасимон толалар билан тўлдирилгандир.
Бу блокда кокс гази аста-секин совутилиб, 170К да ундан «иссиқ тармоқ»
иссиқалмашгичда озгина-0,3 % ча миқдорда пропилен (яъни 5-60% пропилен, колгани
бутилен, бензол, толуол, ацителен ва ҳакозо), 125К да «совуқ тармоқ» иссиқалмашгичда
3:4% миқдорда этилен (С
2
Н
2
-3-40%, СН
4
-35-45%, С
3
Н
6
-3-6%, СО-2-3%, О
2
-0,5-1,0%, N
2
-1,5-
4%, Н
2
-5% гача), 100К да қўшимча иссиқликалмашгичда 28-32% микдорида метан (СН
4
-78-
85%, С
2
Н
4
-0,8% гача, N
2
-4-10%, Н
2
-2-4%, О
2
-1,0% гача) тўпламлари суюқликка айланиб,
ажратиб олинади. Бу газлар тўпламлари ажратилиб, чиқиб кетгач, кокс гази қуйидаги
тартибда қолади: Н
2
-80-92%, N
2
-2-7%, CО-3-5%, СН
4
-1-3%, О
2
-0,5% гача ва бу газ
аралашмаси ювувчи минорада 1,1МПа босимда, 80-85К ҳароратда суюқ азот билан ювулиб,
15-17% N
2
ва 85-83% Н
2
дан иборат газ аралашмаси олинади ва у миноранинг юқорисидан
чиқиши билан стехиометрик таркиб (75% Н
2
ва 25% N
2
)гача тоза N
2
билан бойитилади.
Миноранинг пастки қисмидан СО тўплами олинади; унинг таркиби: СО-16-23%, N
2
-65-75%,
Н
2
-3-5%, CН
4
-2-6%, О
2
-0,4-1,0%. Бу олинган тўпламларнинг совуғи криоген ва дастлабки
совутиш блоклари аппаратларида ишлатилади. Шундай қилиб, олинган 75% Н
2
ва 25% N
2
аралашмаси синтетик аммиак ишлаб чиқариш цехига юборилади. ТошКТИнинг «Ноорганик
моддалар ва электрокимёвий ишлаб чиқариш технологияси» кафедрасида бу СО
қўйилмасини тоза СО компоненти ўрнида карбидсиз усул билан калций цианамид олишда
ишлатиш мумкинлиги исботланган.
7.5. ЭЛЕКТРОЛИЗ УСУЛИ БИЛАН ВОДОРОД ИШЛАБ ЧИКАРИШ.
Дунё бўйича ишлаб чиқарилаётган Н
2
(30*10
6
т/йил)нинг 3% ташкил этади. Бу усул
асосан икки турга:1) Cувни электролиз қилиш. 2) Ош тузи (NаСl) нинг сувдаги эритмасини
электролиз қилиш турларига бўлинади.
Булардан сувни электролиз қилиб, Н
2
олиш кенгроқ тарқалгандир, чунки 2-4 бўйича
олинган Н
2
да ва 0,5% Сl
2
ва 1% гача НСl бўлгани учун улардан Н
2
ни тозалаш ва уни
қуритиш керакдир. Сувни электролизи қуйидаги реакцияга асослангандир:
2Н
2
О=2Н
2
+О
2
-574кж (7.13.)
Тоза сув жуда кам даражада қуйидаги ионларга диссоциаланиши мумкин:
Н
2
О=Н
+1
+ОН
-1
ва биронта электролит орқали доимий- ўзгармас электр токи юборилса,
бу ионлар ҳар хил қутбларга қараб харакатланадилар: манфий электрланган гидроксил (ОН
-
)ионлар мусбат қутб-анодга, мусбат электрланган водород (Н
Қ
)ионлари эса манфий қутб-
катодга борадилар ва у ерда электрсизланиб, анодда аввал атомлар, ундан кейин эса
моекуляр О
2
ажралиб чиқади. Катодда эса атомар Н, ундан эса молекуляр Н
2
ажралиб
чиқади.
Саноатда сувнинг электролининг биронта электролик иштирокида олиб борилади, чунки
тоза сувнинг диссоциаланиш даражаси жуда хам кичикдир: 290Кда 0,56*10
-14
, 300Кда 1,1*10
-
14
га тенгдир. Шу сабабдан сув электролизини (26.1.-расм) сулфат кислотаси ёки
ишқорлардан иборат электролит иштирокида олиб борилади. Саноатда асосан КОН-калий
ишкорини 30%ли эритмаси кенг қўлланилади.
Хозирги замон назарияларига асосан, ишқорий мухитда қўйидагича диссоциаланиш
кетиши мумкин:
КОН=К
+
+ОН
-
(7.14.)
К
+
+2Н
2
О=КОН+Н
3
О
+
(7.15.)
2Н
2
О =ОН
-
+Н
3
О
+
(7.16.)
Сўнг катодда қуйидаги дегидратация жараёни кетиши мумкин ва Н
2
ҳосил бўлади:
Н
3
О
+
=Н
2
О+Н
+
(7.17.)
Н
+
+е=Н
-
(7.18.)
2Н=Н
2
(7.19.)
Анодда эса қуйидагича реакция кетади:
2ОН
-
=2е+Н
2
О+О (7.20.)
2О=О
2
(7.21.)
Сувни электрози жараёнида ишлатилаётган ишқор ионларни ташувчи бўлиб, узоқ
вақт хизмат қилса, парчаланаётган сув ўрнига эса, тоза дистилланган сув қўшиб турилади.
Аммо бу ерда сув ажраланавергани билан миқдори 0,02%га тенг бўлган оғир сув
Д
3
О(Мд
3
о=2О; Т
к
=168,58К) эритмада тўпланиб боради. Сўнг уни ректификация қилиб,
ажратиб олиш мумкин. 1мол сувни ажратиш учун 53,6 Ампер соат ва 1,25 волт кучланиш
керакдир ёки бир Ампер соатда 418мл Н
2
, 209мл О
2
олиш мумкин. Электролитик чузинчок
тоғора ваннанинг Н
2
бўйича унумдорлиги: W=418*J*
τ мл/соат бўлиб, у ток кучи J ва уни
ўтиш вақти
τ га тўгри пропорционалдир. Бир мол сувни парчалаш учун 1,25в (290К) ва
1,48в(273К)да қўлланиш керакдир.
Амалда 1м
3
Н
2
ёки 0,5м
3
О
2
олиш учун 4,97 квт/соат электр энергияси, 2,07 волтли
кучланиш сарфлаш керакдир.
Do'stlaringiz bilan baham: |