Microsoft Word 03 Kishlok xujaligida buxalteriya xisobi va solikka tortish \

1.4. Buxgalteriya hisobining mohiyati, turlari va tamoyillari 

Bozor iqtisodiyotining buxgalteriya hisobi oldiga qo‘yadigan talablari rejali-taqsimot iqtisodiyotiga 

qaraganda  ancha  keng.  Bu  eng  avvalo,  boshqaruv  maqsadlari  xo‘jalik  yurituvchi  subekt  faoliyatining 

yakuniy natijasi – foyda olishga qaratilganligi bilan bog‘liq. Hozirgi sharoitda buxgalteriya hisobi ushbu 

vaziyatdan kelib chiqqan holda uch turga bo‘linadi (1.3-rasm).  

 

 

 

 

 

 

1.3-rasm. Buxgalteriya hisobining turlari 

Moliyaviy hisob tashqi va ichki axborotdan foydalanuvchilar talabini qondirishga qaratilgan hisob 

va  hisobot  tizimidan  iborat.  Boshqaruv  hisobi  faqat  ichki  axborotdan  foydalanuvchilar,  ya'ni  xo‘jalik 

yurituvchi subekt boshqaruv apparatini axborot bilan ta'minlaydi va uning joriy vazifalari (ishlab chiqarish 

hisobi) kabi strategik maqsadlariga (strategik hisob) xizmat qiladi. Soliq hisobi soliqlarning alohida turlari 

bo‘yicha soliqqa tortiladigan bazani to‘g‘ri hisoblash va budjet bilan hisob-kitoblarni o‘z vaqtidaamalga 

oshirishni ta'minlashga qaratilgan. Shunday qilib, boshqaruvning ko‘rib chiqilgan rejalashtirish, nazorat va 

qabul  qilingan  qarorlar  bajarilishining  samaradorligini  baholash  kabi  funksiyalari  buxgalteriya  hisobi 

tufayli amalga oshiriladi. Uning axborot tizimi ichki va tashqi axborotdan foydalanuvchilarning xo‘jalik 

yurituvchi subekt moliya-xo‘jalik faoliyati to‘g‘risida yaqqol tasavvurga ega bo‘lishini ta'minlaydi. 

Buxgalteriya  hisobi  axborotlarini  hisobning  boshqa  turlarida  shakllanadigan  axborotlar  bilan 

qiyoslaganda farq qiladigan belgilari uning asosiy tamoyillariga tayanadi. Ularga asoslangan holda har bir 

xo‘jalik yurituvchi subekt tomonidan ma'lum mahsulot, ish va xizmatlar bozorida o‘zining moliya-xo‘jalik 

strategiyasi ishlab chiqiladi.  

Buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi qonunning 6-moddasiga muvofiq buxgalteriya hisobining asosiy 

tamoyillari quyidagilar: 

• 

buxgalteriya hisobini ikki yoqlama yozuv usulida yuritish; 

• 

uzluksizlik; 

• 

xo‘jalik muomalalari, aktivlar va passivlarni pulda baholash; 

• 

aniqlik; 

• 

hisoblash; 

• 

oldindan ko‘ra bilish (ehtiyotkorlik); 

• 

mazmunning shakldan ustunligi; 

• 

ko‘rsatkichlarning qiyoslanuvchanligi; 

• 

moliyaviy hisobotning betarafligi; 

• 

hisobot davri daromadlari va xarajatlarining muvofiqligi; 

• 

aktivlar va majburiyatlarning haqiqiy baholanishi.