Ijtimoiy psixologiya

Tolerantlikni  tushuntirishga  oid  ilmiy  yondashuvlar
T o leran tlik   tu rli  falsafiy  va  psixologik  y o n d a sh u v la rd a   ko‘rib 
c h iq ila d i.  H ozirg i  k u n   a d a b iy o tla rid a   bixevioral  (to le ra n tlik   in - 
s o n n in g   a lo h id a   xulq  sh ak li  sifatida  ko ‘rilad i)  va  kog nitiv   (to le ­
ra n tlik   o ‘z  asosida  b ilim   va  ratsio n al  sabab larga  ega)  y o n d a sh u v la r 
u s tu n lik   qiladi.
T o le ra n tlik k a   n isb a ta n   b ir  q a n c h a   y o n d a sh u v la rn in g   bu  b o ra d a  
o ‘ziga  xos  fik rla rn i  b ild irad i.
Shaxsiy y o nd ash u v  —  to le ra n tlik n in g   m u ra k k a b   a n a to m iy a sid a  
u n in g   psixologik  asosi  va  bosh  o ‘lchovi  —  to le ra n tlik n in g   shaxsiy 
o ic h a m i  (q ad riy atlar,  shaxsiy  u stan o v k alar)  h iso b la n a d i.
F asilitativ  yond ash u v  —  sh a x sla ra ro   m u n o sa b a tla r  ja ra y o n i- 
da  t o i i q   to le ra n tlik   nafaq at  sh a k lla n a d i,  b alk i  rivojlanadi  h a m ; 
to le ra n tlik n in g   sh a k lla n is h id a   u n g a  rivojlanish  u c h u n   y a ra tilg a n  
s h a ro itla r  y o rd am   beradi.
B u n d a n   tash q a ri  e k z is te n s ia l-g u m a n istik   y on d ash u v   —  to le ­
ra n tlik   q a n d a y d ir  o m illa r  h a ra k a tin in g   m ex a n ik   n atijasi  h i- 
so b lan m ay d i,  haqiqiy  to le ra n tlik   —  bu  sh a x sn in g   a n g la n g a n   va 
m a s ’u liy atli  tan lo v i  b o ‘lib,  in s o n n in g   b o sh q a la r  b ilan   m u n o sa b a t 
o ‘rn a tish d a g i  pozitsiyasi  va  faolligidir.  E k z iste n s ia l-g u m a n is tik  
nu q tay i  n a z a rd a   t o ii q ,  y etu k   to le ra n tlik   bu  so ‘zsiz  a n g la sh ,  tu - 
s h u n ish   va  m a s ’u liy atlilik d ir.  B u n d ay   to le ra n tlik   a v to m a tiz m  
y a’n i  o d d iy   ste re o tip ik   h a ra k a tla r  em as,  balki  q a d riy a t  va  hayotiy 
po zitsiya  b o iib ,  u la rn i  a m a lg a   o s h irish   h a r  b ir  k o n k ret  vaziyatda

---

o‘ziga xos  ma’noga ega  va tolerantlik subyektdan  ushbu  mazmun- 
ni  izlashni  talab  etadi.
Tolerantlikka  diversifikatsion  yondashuv  —  tolerantlikning 
psixologik  mazmuni,  alohida  bir xususiyatga  tavsifga  olib  kelini- 
shi  mumkin  emas,  bu  murakkab,  ko‘p  aspektli  va  ko‘p  kompo- 
nentli  fenomen  bo‘lib,  bir  nechta  bazaviy  oicham larga  ega.
Aksariyat hollarda murakkab psixologik hodisalarni tasvirlash- 
da  komponentlar triadasidan foydaianiladi.  Bu triada quyidagilar- 
ni  o‘z  ichiga  oladi:  kognitiv  komponent,  emotsional  komponent 
va  xulq-atvor  komponenti.  Ushbu  sxemani  qo‘llashga  intilishlar 
tolerantlikda  ham  paydo  bo‘ldi.  Eng  umumiy  hollarda  yuqoridagi 
komponentlarning  asosiy  mazmuni  yoki  tolerantlik  o‘lchamlar 
quyidagicha  ta ’riflanishi  mumkin: