Ijtimoiy psixologiya

Shaxsning  altruistik  xulqi  haqida  nazariyalar
A ltruizm   qisqa  va  lo‘nda,  aniq  qilib  aytilganda,  hech  qanday 
m anfaatni  kutm agan holda boshqalarga yordam  berish,  birovlarga 
yordam  qo‘lini  cho‘zish  demakdir.  Uning  asosida  hech  qanday 
m anfaat  kutmaslik  yotishi  shu  bilan  asoslanadiki,  altruist  odam  
har doim ,  ham m aga,  hatto buning evaziga hech  narsa olmasligini 
bilsa  ham ,  yordam  beraveradi.  Ta’kidlash  joiz,  bunday  odam lar 
birovlarga  qilgan  yordami  uchun  o‘zi  jabr  ko'rsa  ham ,  baribir 
boshqalarga  yordam  berishni  kanda  qilmaydi.  Bunday  odam lar 
so‘nggi  chaqasi,  so‘nggi  imkoniyati  va  hatto  jo n in i  ham   hech 
qanday  m innatdorchilik  yoki  taqdirlanishni  kutm asdan  bera  ola- 
di.  Misol:  Moskvadagi  m etro  bekatlaridan  birida  6  yoshli  qizcha- 
ning  relslar  ustiga  tushib  ketganligini  ko‘rgan  V. Ivanov  poyezd 
kelayotganligini  ko‘rib,  o‘zini  pastga  tashladi  va  qizni  perron- 
ga  otishga  ulgurdi,  lekin  o ‘z  jo n in i  saqlab  qola  olmadi.  Qizaloq 
uning  hech  kimi  emas  edi.  U  buni  shunchaki  odam iylik  nuqtayi 
nazardan  amalga  oshirdi.  Ya’ni  A ltruizm ni  namoyon  qildi.  Savol 
tug‘iladi:  K ishini  bunday  harakat  qilishga  nim a  majbur  qiladi?
Bu  savolga  faylasuf,  psixolog,  sotsiolog  va  boshqa  sohadagi 
olim lar  uzoq  yillardan  buyon javob  izlashadi  va  bu  savolga  beril- 
gan  javoblar  tahlili  shuni  ko‘rsatganki,  savolga javob  berayotgan 
olim ning  individual-psixologik  xususiyatlaridan  kelib  chiqqan 
holda  bu  savolga javob  beriladi:
Ya’ni,  agar bu  olim ning  o‘zi  inson  sifatida  odam   hech  qachon 
biror-bir  m anfaatni  ko‘zlam asdan  boshqalarga  shunchaki  yaxshi- 
lik  qilmaydi,  degan  fikrga  ega bo ‘lsa va  o‘zi  ham   bunga  am al  qil-

---

sa,  u holda bu olim A ltruizm ning asosida yo moddiy,  yo m a’naviy 
manfaatdorlik  yotadi,  deb  hisoblaydi.
Aksincha,  bu  savolga javob  izlayotgan  olim  inson  sifatida  o ‘zi 
altruistik  e ’tiqodga  amalga  qilsa,  bu  olim  altruistik  xulq-atvorni 
birovlarga  hech  qanday  foyda  ko'zlanm asdan  qilinadigan  yaxshi- 
lik  deb  tushuntiradi.
Ijtimoiy  psixologiyada  A ltruizm   ijtimoiy  xulq-atvor  sifatida 
qaraladi  va  uning  asosi  yoki  motivini  tushuntirishda  2  xil  nuqtayi 
nazar  mavjud.