Ingenerlik geodeziyasi

Qo`pol  xatolik  deb  xatoliklar  qatorida  absolyut  qiymati  bo`yicha  boshqalardan 
katta farq qiladigan miqdorga aytiladi. Masalan, chiziqni o`lchashda lentani yotqizish 
sonini  sanashda  adashish  yoki  uning  teskari  tomonidan  sanoq  olish  kabilar.  Qo`pol 
xatolik o`lchovchi shaxsning o`z ishiga befarq qarashidan kelib chiqadi, qayta o`lchash 
orqali topiladi va to`zatiladi.  
Muntazam  xatolik  deb  xatoliklar  qatorida  bir  xil  ishora  va  qiymatlar  bilan 
takrorlanadigan  xatoliklarga  aytiladi.  Muntazam  xatoliklar  o`lchayotgan  shaxe, 
qo`llanilayotgan  asbob  va  muhit  xatoliklariga  bo`linadi.  Masalan,  lentaning  qabul 
qilingan  (nominal)  uzunligini  haqiqiy  uzunligidan  farqi,  lenta  uzunligining  xavo 
temperaturasiga qarab o`zgarishi, o`lchovchi shaxsni sanoqni oshirib yoki kamaytirib 
olishga  odatlangani  kabi  xatoliklar  bo`ladi.  Demak  bu  xatoliklarni  kelib  chiqishi 
manbalari  ma`lum  qonuniyatlarga  bo`ysunadi,  shu  sababli  bunday  xatoliklarning 
o`lchash natijasiga ta`sirini kamaytirish yoki yo`qotish mumkin.  
 Tasodifiy xatolik deb xatolar qatorida turli ishora va qiymatda uchraydigan hamda 
qiymat ma`lum chekdan oshmaydigan xatolikka aytiladi.  
Tasodifiy xatoliklar qonuniyatlari ommaviy o`lchashlarda namoyon bo`ladi va 
ularni  o`rganish  bilan  xatoliklar  nazariyasi  fani  shug`ullanadi.  Uning  vazifalariga 
o`lchashlar xatoliklari va turlarini o`rganish, o`lchash natijalarining aniqligini baholash 
uchun  har  xil  mezonlar  o`rnatish,  bitta  miqdorni  o`lchash  qatoridan  uning  eng 

---

 
 
 
 
7
2
 
 
 
ishonchliroq yakuniy qiymatni topish va bu natijani baholash, o`lchangan qiymatlar 
funkstiyalari aniqliklarini tahlil qilish kabi masalalarni echish kiradi.  
 O`lchashlar xatoliklari nazariyasi hal etadigan yuqorida sanalgan masalalar geodezik 
o`lchashlarni to`g`ri tashkil qilish, o`tkazish va natijalardan oqilona foydalanish uchun 
katta ahamiyatga ega.  
 O`lchashlar xatoliklari nazariyasi o`lchashlar bajariladigan hamma sharoitlarni to`g`ri 
va  sinchkovlik  bilan  o`rganish,  ularni  ishonchli  o`tkazish  uslubiyatini  belgilash,  bu 
maqsad  uchun  zaruriy  asboblarni  tanlash,  qutilayotgan  o`lchash  va  yakuniy  natija 
aniqligini  hisoblash,  o`lchashlar  bajarilgandan  keyin  esa  natijalarga  to`g`ri  ishlov 
berish va ularning aniqligini baholash imkonini beradi.