Ingenerlik geodeziyasi

Egarisimon  joy  (bel)  –  ikki  tog`  yoki  tepaning  yonma-yon  qo`shilishidan  hosil 
bo`lgan joyni aytiladi.  
 Odatda  bel  orqali  tog`  yo`li  (dovon)  o`tadi.  Devorsimon  juda  tik  bo`lgan  yon 
bag`irlarni jarlik deyiladi.  
  
40b-rasm. Egrisimob bellarni kartada joylashuvi  
Chuqurlik (qozonsoy) - tog`ning aksi bo`lib, xar tomondan o`ralgan pastlik joyga 
aytiladi.  Uning  eng  past  joyi-tub,  tomonlari  qiyalik,  qiyaliklarning  atrof  bilan 
uchrashgan chizig`i - chuqurlik chekkasi deyiladi.  
  
40v-rasm. Soy – tizma tog`ning kartada tasvirlanishi  
Soy – tizma tog`ning aksi bo`lib, bir nuqtadan uch tomonga ko`tariladi yoki bir 
uchi ochiq yo`nalishi bo`yicha asta pasayadi. Soyning eng past joylaridan o`tgan chiziq 
suv yig`iluvchi chiziq deyiladi. Agar soy keng va uzoq cho`zilsa vodiy deyiladi.  
Bergshtrix
 
 
 
Bergshtrix
 
 
 

---

 
 
 
 
6
2
 
 
 
 40g-
rasm. Yon bag`irlarni kartada tasvirlanishi            Relefni qog`ozda bir 
necha usulda tasvirlash mumkin:  
Topografik karta va planlarda relefni tasvirlvshda joy nuqtalari balandliklarini tez 
topish, yon bag`ir yo`nalishlari va tikliklarni aniqlash mumkinligi va tasvirlangan joy 
relefi xamda uning ayrim shakllarining o`zaro joylashishi to`g`risidagi yaxshi tushuncha 
olish shartlari qo`yiladi.   
  
40d-rasm. Relefning umumiy shakllari  

---

 
 
 
 
6
3
 
 
 
  
41-rasm. Relefning asosiy shakllari  
Relefni  tasvirlash  uchun  yeryuzasining  o`ziga  xos  nuqtalari  xamda  chiziqlari 
yo`nalishi  bo`yichap  nuqtalarning  balandliklari  topiladi,  ularning  xammasi  kartada 
ko`rsatilsa,  uni  o`qish  qiyin  bo`ladi.  Shu  sababli  yuqorida  sanab  o`tilgan  shartlarni 
qanoatlantirish uchun relefni tasvirlashda nuqtalar blandliklaridan ayrimlarini yozish 
bilan birgalikda gorizontallar usuli qo`llaniladi.   
a. 
Asosiy gorizontallar  
b. 
Asosiy yo`g`onlash-   tirilgan 
gorizontlar  
v. Qo`shimcha gorizontlar    
(yarim gorizontallar) g. Qiya 
yo`nalishlar  
ko`rsatkichlari  (berk  shtrixlar)  d. 
Gorizontlar yozuvlari    
  
Bu usulda yeryuzasi bo`lagi teng h oralikdagi gorizontal tekisliklar satxiy sirtlar 
bilan fikran kesiladi.  
Kesuvchi tekisliklar orasidagi h vertikal masofaga relef kesimi balandligi deyiladi. 
Tekisliklarning yersirti bilan kesishishidan yopiq egri chiziqlar – gorizontallar xosil 
bo`ladi.   

---

 
 
 
 
6
4