Ingenerlik geodeziyasi

  
5.3.4.  To`g`ri va teskari geodezik masalalar.  
To`g`ri  geodezik  masala.  AV  chiziqning  uzunligi  d,  yo`nalishi    (r)  va  A 
nuqtaning koordinatalari x
a
, u
a
 berilgan, V nuqtaning koordinatalari x
b
, u
b
 ni aniqlash 
kerak bo`lsa, u to`g`ri geodezik masala deyiladi. Ushbu x
p
=x
p-1
+ x
p-1
,                               (19) 
u
p
=u
p-1
+ u
p-1  
                             (20)  
formulaga binoan:  

---

 
 
 
 
1
6
 
 
x
b
=x
a
+ x
ab
,   
 
                             (21) u
b
=u
a
+ u
ab         
                           
 
(22)  
bo`ladi, bu yerda  
x
ab
=dcosr;
         
                            (23)  y
ab
=dsinr.
         
                            
(24)  
  
99-rasm. To`g`ri geodezik masala yechish sxemasi  
  
Teskari geodezik masala. Agar A va V nuqtalarning koordinatalari  
(x
a
,  x
b
,  u
a
  va  u
b
)  berilib  shu  nuqtalarni  tutashtiruvchi  chiziq  uzunligi  AV=d  va  uning 
yo`nalishi (  yoki r) aniqlansa, bu teskari geodezik masala bo`ladi.  
Chiziq yo`nalishi 18.1-shaklga ko`ra quyidagicha:  
tgr 
у 
 
у
b 
 у
а
 
         
                            (25)  
 
х  х
b 
 х
а
 
Topilgan tgr ning qiymati bo`yicha trigonometrik funkstiyalar jadvalidan rumb 
burchagining 90° gacha bo`lgan qiymati topiladi.  x va  
u ishoralari bo`yicha 1-jadvaldan rumb nomi aniqlanadi.  
  
1-jadval  

---

 
 
 
 
1
6
 
 
 
Keyin rumb bo`yicha direkstion burchak qiymati topiladi. AV=d uzunlik ikkala 
nuqtaning koordinatalari bo`yicha quyidagicha bo`ladi:  
d 
  х
2 
у
2 
 (х
b 
х
а
)
2 
(у
b 
у
а
)
2
 
         
      (3)  
Bu  formula  bilan  hisoblash  ancha  murakkab  bo`lganidan,  d  ni  quyidagicha 
topish qulay:  
d 
 
х 
 
у 
, 
         
                            (4) 
cosr sinr
 
To`g`ri va teskari geodezik masalalar poligonni tayanch punktlarga bog`lashda 
ko`p uchraydi.  
Tayanch  iboralar:  to`g`ri  geodezik  masala,  chiziq  uzunligi,  chiziq  yo`nalishi, 
nuqtaning koordinatalari, teskari geodezik masala, nuqtalarning koordinatalari, chiziq 
uzunligi,  chiziq  yo`nalishi,  trigonometrik  funkstiyalar  jadvali,  rumb  burchagi  nomi, 
direkstion burchak, poligon, tayanch punktlar, bog`lash.  
  
5.3.5. Teodolit s`yomkasi planini tuzish  
Teodolit bilan olingan planni tuzishida oldindan tomonlari 10 sm kvadratdan 
bo`lgan koordinata to`ri chiziladi. Koordinata to`rini chizish aniqligi bo`lajak plan tuzish 
aniqligiga katta ta`sir qiladi. Shuning uchun koordinata to`rini diqqat va ehtiyotkorlik 
bilan chiziladi.  
   
   
   
   
   
   
   
   
     
     
   
   
   
   
    
    
     
     
   
   
   
   
   
   
   
   
  

---

 
 
 
 
1
6
 
 
Koordinata to`rini Drobo`shev chizg`ichi yordamida chizish. Drobo`shev 
chizg`ichi kengligi 50 mm va qalinligi 5 mm bo`lgan metall tilimi   (tasma)   
(3 shakl) ko`rinishida bo`ladi. Chizg`ich bir cheti va tomoni qayralgan. Chizg`ich oltita 
to`g`ri burchakli teshik va ushlash uchun qulaylik uchun ikkita 3 tutqichdan iborat.  
Har bir to`g`ri burchakli teshikning bir tomoni qayralgan. Teshikning 
qayralgan chetlari orasidagi masofa 100 mm ga teng. Qayralgan tekislik o`rtasi shtrix 
bilan belgilangan.
 
 
  
100-rasm. Drobishev lineykasi