Qo`lyozma huquqida

رﺎﯾد  mavze’  ﻊﺿﻮﻣso‘zlari  muayyan 

ma’muriy hududni anglatmasa ham,  aholi yashaydigan joy ma’nosida 

qishloq,  tuman so‘zlariga  ma’nodoshlik  kasb etgan: ...hazrati podshohi 

karamdastgoh Oqdarband eliga  marhamat va  shavqat  ko‘rguzub,  Zey 

diyorida er berib, barchasin ul maze’da mutamakkin qildi. (RD, 263

b

). 

2.4. Iqtisodiy jarayon bilan bog‘liq ijtimoiy-siyosiy leksikada sinonimiya. 

Ushr 

رﺸﻋ

 – dehqonchilik mahsulotlarining o‘ndan biri natura shaklida (yoki pul 

bilan) davlat foydasiga undirilishi, ya’ni “musulmon mamlakatlarida natura 

shaklida (ba’zan pul bilan) davlat foydasiga undiriladigan soliq... Har yili 

                                                             

119

 Бу ерда Бухоро амири амир Ҳайдарнинг ўғли Умархон номи зикр этилмоқда.  

120

 Фазылов Э.И. Староузбекский язык. Хорезмские памятники XIV века: Автореф. дисс. ... д-ра филол. наук. 

– Ташкент, 1979. – С.210. 

---

53 

 

dehqonchilik mahsulotlaridan olingan. Ushr olingan er-suv “mulki ushriya” deb 

ataladi”

121

: ... ushru zakotlarin bermakchi bo‘lub... (RD, 279

b

). 

 

Zakot  ةﻮﮐز  – nisobga etgan molning qirqdan bir qismi, zakot islom dinida 

muhim moliyaviy ibodat hisoblanadi: zakot axzi uchun omillar va ul amal 

ulumig‘a komillar yiborib... (RD, 262

a

). 

 Qur’oni Karim rasmul-xati (orfografiyasi)ga ko‘ra zakot so‘zi ةﻮﮐز  tarzida 

yoziladi

122

.

 

 

 Xums  ﺲﻤﺧ – o‘ljaning beshdan birini xazinaga topshirish solig‘i

123

: 

g‘anoyimi bekaronning xums va g‘oniyin muvofiqi shar’ axz qilib... (RD, 261

a

).  

Xiroj  جاﺮﺧ  – dehqonchilik mahsulotlaridan olinadigan soliq

124

:  ...hukmi 

shar’ bila xiroj va zakotin olur erdi. (RD).

  

Boj جﺎﺑ so‘zi “Navoiy asarlari tilining izohli lug‘ati”da xirojning ma’nodoshi 

sifatida izohlanadi

125

. Ushbu so‘zning Ogahiy tarixiy asarlaridagi ma’nosi ham 

shunga muvofiq keladi: boj  va zakotin muvofiqi shar’ olur erdi. (RD). Lekin 

farqli  tomoni  boj faqat dehqonchilik mahsulotlari emas, umuman, mol-

mulkdan undiriladigan soliqdir.  Xiva xonligida boj yig‘ishga  mas’ul 

bojmon mansabi bo‘lgan

126

. Hozir kunda qo‘riqxona xizmatchilari xalq 

orasida bojmon deyiladi. Masalan, CHo‘kan bojmon.