41
Naqqoshlik tarixini. Usatalar ijodini o‘rganishda, naqsh chizishda ba’zi atamalarga,
qiyin so‘zlarga uchraymiz. Dars davomida o‘quvchilarga shu so‘zlarning ma’nosiuni
batafsil tushuntirish lozim.
Xalq amaliy san’ati atamalari
1. Shukufda –naqsh elementida novdalar bir-birini bog‘lash va to‘ldirish
uchun xizmat
qiladi.
2. Bofta – tanop aylanib o‘tib hosil qilingan islimiy naqsh elementi egri va to‘g‘ri
chiziqlardan tashkil topgan bo‘ladi.
3. Tanop – arabcha chilvir, arqon degan ma’noni bildiradi.
4. Marg‘ula – qosh chiziqli jangak demakdir. Naqsh kompozitsiyasida marg‘ula
to‘ldiruvchi unsur hisoblanadi.
5. Band – (novda) haqiqiy o‘simlik bandining o‘zlashtirilgan formasi.
6. Anor gul - anor ko‘rinishi dagi naqsh turi.
7. Axta – naqshni qog‘ozga chizib, chiziq yo‘llari igna bilan teshib tayyorlangan andoza
8. Barg – o‘simlik bargi badiiy ifodasi.
9. Bodom – shaklidagi naqsh.
10. Butador – buta shaklidagi naqsh.
11. Guli shashbarg – olti parrari guldan tashkil topgan islimiy naqsh turi .
12. Guli quyosh – xalq amaliy san’atida ishlatiladigan naqsh turi.
13. Gulqalam – naqqoshlikda
- yumshoq qalam turi; naqshlarni bo‘yash va pardozlash
uchun ishlatiladi.
14. Jiydagul – jiydagul shaklidagi naqsh.
15. Jingalak – jingalak turidagi naqsh bo‘lagi. Naqshdagi to‘ldiruvchi qism vazifasini
o‘taydi.
16. Zamin, asos – naqsh bezagining guldan tashqari tag qismi.
17. Zirk guli – islimiy naqsh bo‘lagi; chiroyli yaproqli gul.
18. Islimiy – o‘simliksimon naqsh turi.
19. Katok guli – to‘rsimon yirik naqsh turi.
20. Lola hoshiya – lola sjaklidagi naqsh turi.
21. Mahodil - chapu – rost takrorlanuvchi lolasimon naqsh turi.
22. Marg‘ula – gajak ko‘rinishidagi islimiy naqsh bo‘lagi.
23. Mehrobi – mehrobsimon shaklda ishlanadigan naqsh turi.
24. Munabbat – naqshning asosi to‘g‘ri to‘rt
burchakdan tashkil topib, 4 tomonga
takrorlanadigan naqsh taqsimi. Katta yuzalarni bezashda foydalaniladi.
25. Nayza – nayzasimon naqsh turi.
26. Na’lak – taqacha shaklidagi gajak naqsh qismi.
27. Naqsh girdob – kulcha shaklidagi naqsh, islimy,
handasiy, gulli, girix, nishon
tarzida bo‘ladi.
28. Oygul, oygul islimiy – oy shaklidagi isl;imiy naqsh bo‘lagi.
29. Oba, Obi – naqsh gul shaklidagi chiziq. Naqshdagi turli-tuman ranglar oba bilan
ajratiladi.
30. Pargori naqsh – pargor ( sirkul) bilan yaratilgan naqsh.
42
31. Pechak islimiy – chirmashib o‘sadigan o‘simlik tasviri, islimiy naqsh turi.
32. Raftor – bir yoki ikki tomonga to‘lqinsimon o‘sgan novdasimon naqsh “yakraftor”,
- duraftor turlari bor.
33. Romb – handasiy naqsh elementi.
34. Ruta – hoshiya naqsh.
35.
Sib - olma, doirasimon naqsh.
36. Girix – handasiy naqsh. Murakkab naqsh turi. To‘rtburchak, uchburchak, aylana va
yoylaydan tashkil topadi.
37. Seraftor – uch yo‘nalishli hoshiya naqsh.
38. Siyoh qalam – kichik mo‘yqalam bilan naqsh chegarasini chizib chiqish.
39. Tazheb – naqshlarni zarhal bilan ishlash.
40. Taka muguz – echkining shohi ko‘rinishidagi shaklning ikki tomonga
takrorlanishidan hosil bo‘ladigan naqsh.
41. Tanob tortish – naqshning asosiy qismini chizish.
42. Targ‘il – naqqoshlikda taroqtishlarsimon pardoz berishning bir turi.
43. Tazhebli hoshiya – hoshiya naqsh.
44. Taqsim – naqshning ma’lum bir shakldagi takrorlanuvchi qism.
45.
Tugmacha - tugma naqsh, tugma shakldagi naqsh turi.
46. Turunj – doira shaklidagi naqsh.
47. Xasht barg – 8 bargdan tashkil topgan islimiy naqsh turi.
48.Chekma qalam – o‘yma naqsh zaminida nuqtalar hosil qilishda ishlatiladigan asbob.
49. Chor islimiy paxta gul – islimiy naqsh bo‘lagi. Paxta guli tasviridan tashkil topgan
islimiy naqsh.
50. Chor barg – 4 bargli naqsh bo‘lagi.
51. Chordona – to‘rt dona, qator nuqtalardan tashkil topgan oddiy hoshiya naqsh.
52. Shingila – uzum donasiga o‘xshash islimiy naqsh turi.
53. Yakraftor – to‘lqinsimon tanop va gullardan tuzilgan bir yo‘nalishli naqsh.
54. Qo‘sh gajak – islimiy naqsh bo‘lagi, juft holda qayerilib ishlangan gajaksimon
naqsh.
55. Xalqacha – oddiy hoshiya naqsh, yoysimon, yarim va aylana
shakllardan tashkil
topgan.
Do'stlaringiz bilan baham: 
