Kasb-hunar kollejlarida o‘lcham qo‘yish masalalarini o‘qitish metodikasi

 

Konus.  ham  silindr  kabi  texnik  detallarda  juda  ko'p  tatbiq  etiladi. 

Konusning uchi kesilgan bo'lsa, kesik konus deyiladi. Konus 19.4-chizma, a 

dagidek  proyeksiyalar  tekisliklari  tizimida  joylashgan  bo'lsa,  H  tekisligida 

aylana, V va W tekisliklarida uchburchak ko'rinishida chiziladi. Konus ham 

ikkita oichamga — d diametr va h balandlikka ega. 

Shar  (sfera).  Sfera  yum-yumaloq  sirt  bo'lgani  uchun  hamma 

---

40 

 

tekisliklarda  o'ziga  teng  aylana  ko'rinishida  proyeksiyalanadi  (19.5-chizma, 

a).  Shaming  bitta  o'lchami  bo'ladi,  lekin  o'lcham  soni  oldiga  „Sfera"  so'zi 

yoziladi. Masalan,  19.5-chizma, b dagidek „Sfera 0 40". 

Kesik konus. Kesik konus uchta o'lchamga ega: D — katta diametri, 

d  -kichik  diametri  va  h  —  balandligi.  Konus  o'qi  qaysi  proyeksiyalar 

tekisligiga  perpendikular  bo'lsa,  o'sha  tekislikka  ikkita  katta  va  kichik 

aylanalar,  qol-ganlarida  trapetsiya  shaklida  proyeksiyalanadi  (19.6-chizma, 

a). Lekin trapetsiya ko'rinishidagi tomonlari davom ettirilsa, konus o'qining 

davomida bitta nuqtada o'zaro kesishadi (19.6-chizma, b). 

Chizmachilikda  qabul  qilingan  shartli  belgilarni  qoilab,  silindr  va 

konuslarni bitta proyeksiyada tasvirlasa ham bo'ladi (19.7-chizma). 

Piramida. 

Piramida 

har 

xil: 

uchburchakli, 

to'rtburchakli, 

beshburchakli,  oltiburchakli  asosga  ega  bo'lgan  muntazam  ko'pyoqliklarga 

kiradi. 

Asosi  kvadrat  piramida  19.8-chizmadagidek  proyeksiyalar  tizimiga 

joylashtirilsa,  H  tekisligiga  kvadrat,  boshqa  tekisliklarga  uchburch  nishida 

proyeksiyalanadi.  H  dagi kvadratning  burchaklari orqali o'tgan  diagonallari 

piramida  uchi  bilan  tutashgan  qirralarining  gorizontal  proyeksiya-lari 

hisoblanadi. 

 

---

41 

 

 

 

Piramidaning  yoqlari  o'zaro  kesishganda  hosil  bo'lgan  joylari 

(chiziqlar) qirralari, qirralari orasidagi tekis joylar (uchburchak va asosining 

shakliga  

---

42 

 

qarab  ko'pburchak)  yoqlar,  qirralari  o'zaro  kesishgan  joy  (nuqta) 

uchlari deyiladi. 

| 1. Silindr qanday hosil boiadi? Konus va shar-chi? 

2.  Silindrning  qanday  elementlari  mavjud?  Konusning-chi? 

Sharning-chi? 

3. Kesik konus nechta o'lchamga ega? 

4. Piramida qanday ko'rlnishlarda bo'ladi? 

5. Piramidaning qanday elementlari mavjud? 

H Geometrik jismlarning har birini chizmachilik daftaringizga chizib 

mashq qiling. 

5-grafik ish.  Geometrik jismlar proyeksiyalarini chizish.  O'qituvchi 

topshirig'i asosida bajariladi.