ko`priklar yo`q”, qilingan ko`prikni ko`rish uchun mahalliy senator va
kongressmen tasdiqlagan pul olish uchun siyosiy mushak mavjud.
To`g’ri institutlarni shakllantrilishi
Yuqorida aytganimizdek iqtisodchilar xalqaro farqlarni o`rganadigan inson
kapitali va jismoniy kapitalga sarmoya kiritish usulidan foydalanishni
o`rganishgan edi. Ishlab chiqarish samaradorligi turli darajalarda bo`lishi
mumkin bo`lgan turli mamlakatlar uchun turli sabab va haqiqatlarni aniqlash
mumkindir. Yaratilgan to`g`ri institutlarni ularni yaxshi bo`lishlari uchun
resurslar bilan taminlash va muassasalardan optimal foydalanish muhimdir.
176
Xalqning huquqiy an’analari bunday muassasalar namunasidir. Bunday
mamlakatlar, Amerika Qo`shma Shtatlari, Australiya, Hindiston va Singapur
sodiq sifatida Buyuk Britaniya koloniyalari umumiy qonun tizimida ingliz uslubida.
Boshqa mamlakatlar Italia, Ispaniya, Lotin Amerika mamlakatlarining
ko`pchiliklari Napoleon paydo bo`lgan huquqiy ananalarga egadir. Tadqiqotlar
aksiyadorlar va kreditorlar fransuz stilidagi qonun sistemasiga qaraganda English
stilidagi qonun sistemasi kuchliroq ekanligini ta’kidlashadi. Natijada Ingliz
uslubidagi mamlakatlar sarmoya bozorlarida ishlab chiqarishi yaxshi bo`lgan
mamlakatlardir. Kapital bozori yaxshi rivojlangan
mamlakatlar o`z navbatida tez o`sishi kuzatiladi va investetsiyalarni
moliyalashtirish uchun kichik va rivojlangan kompaniyalar uchun oson chunki
ularning yetakchi loyihalari bordir.
21
Mamlaktlar o`rtasida yana bir muhim institutsional farq sifatida hukumatning
o`zi namoyon bo`ladi. Hukumat bozor sistemasida to`ri faravonlikni yo`lga
qo`yish uchun yordamga muhtojlarga yordam berishi lozim, shartnomalarni
amalga oshirishni osonlashtrish, mulk huquqlarini himoya qilishni osonlashtirish
tarafdori bo`lish kerak. Shunday bo`lsada ba’zan hukumatlar o`z vakolatlaridan
foydalangan holda firibgarlikni ta’qib qilib keng jamoatchilik hisobidan bir necha
kuchli shaxslarni boyitishga yo`l qo`ymaslik kerak. Imperik tadqiqotlar iqtisodiy
o`sish ko`rsatgichlarini mamlakatlarda korrupsiya darajasini ko`rsatadi va bu
albatta muhim omil.
22
O`n sakkizinchi asrning buyuk iqtisodchisi Adam Smith iqtisodiy o`sishda
institutlarning o`rnidan yaxshi xabardor edi. U bir marta shunday yozgan endi,
“Kichkinagina bir zarur sharti borligini eng kam varvarizimdan eng ko`p beodob
jarayonlar holatga muommo tug`dirishini ammo adolat boshqaruvi tinchlik, oson
soliqlar va bag`rikenglik bilan hal etiladi” afsuski ko`p mamlakatlar bu oddiy uch
afzallikdan bahramand emas.
21
Rafael La Porta, Florencio Lopez-de-Silanes, Andrei Shleifer, and Robert Vishny, “Law and Finance,” Journal of
Political Economy 106 (1998): 1113–1155; and Ross Levine and Robert G. King, “Finance and Growth:
Schumpeter Might Be Right,” Quarterly Journal of Economics 108 (1993): 717–737
22
Paulo Mauro, “Corruption and Growth,” Quarterly Journal of Economics 110 (1995): 681–712.
177
Beqiyos sifatni yaxshilash hayot meyyorlarida o`sayotganini anglatadi. Rasmiy
ma’lumotlarga ko`ra tezroq stavka ko`rsatadi. Bu masala bizga shubhaliroq
ko`rinishi mumkin, lekin o`zi bilan pastlab ish faolyatini tushuntirib bo`lmaydi.
Baholash pastlab baholashdagi muammoni ham ilgari sursa kerak, bu ishni bir
nechta ko`makchilari bo`lsa kerak. Tarixan o`tmishda kamroq odamlar ishlab
chiqarish darajasini osonlik bilan baholaganligini qishloq xo`jaligida sanoat
mahsulotlarida ishlab chiqarish hajmi va tibbiy xizmat ko`rsatish kabi tarmoqlar
bilan faolyat olib borgan. Shu bilan birga ayrim iqtisodchilar baholash
muammosini to`laligicha muammo deb hisoblashadi
Do'stlaringiz bilan baham: |