Она тили 5 синф indd

qismida hosil bo‘layotganini aniqlang.
http://eduportal.uz

---

87
ONA TILI 5-sinf
 
  192-mashq.
 
Nuqtalar o‘rniga mos harfl arni qo‘yib, gaplarni ko‘chi-
ring.
1. Kelmoq i…tiyor bilan, Ketmoq ijozat bilan. 2. Mehmon 
izzatda, Mezbon …izmatda. 3. Mehmon..onang tor bo‘lsa ham, 
Me..ri  diling keng bo‘lsin. 4. Su…bat sevmagan tegirmon qurdirar, 
Mehmon sevmagan bolasini urar. 5. Mehmon kelsa, pastga tush, 
Palov bermoq a….dga tush.
  193-mashq.
 Matnni o‘qing. Eslatmani yodda tutishga harakat qiling.
Aziz o‘quvchi! 
X
 va 
h
 
harfl ari imlosi ba’zan bizni qiynab qo‘yishi 
sir emas. Quyidagi eslatma sizga bu ikki tovushni ajratishda qo‘l 
keladi, deb o‘ylaymiz.
Eslatma.
 
X
 va 
h
 tovushlarining ishlatilish o‘rnini yodda tutishda 
quyidagi kabi holatlardan foydalanish mumkin:
– 
h
 tovushi yumshoqroq talaffuz etiladi, shuning uchun sezilar-
sezilmas darajada eshitiladi. Ba’zan so‘zlayotganda so‘z tarkibidan 
tushib ham qoladi: xohlamoq – xolamoq; fahm – fam; 
– 
x
 undoshi qattiq talaffuz etiladi, shuning uchun tushib qolishga 
moyil emas, aksincha, ba’zi shevalarda 
q 
ga o‘xshash xususiyatga 
ega bo‘ladi: xalq – qalq; xulq – qulq; mix – miq;
– 
h
 undoshi tushib qolish darajasiga bormagan hollarda 
y
 deb 
talaffuz qilinishi mumkin, 
x
 undoshida esa bu holni ko‘rmaymiz: 
shohi – shoyi; Abdurahim – Abdurayim; Shohista – Shoyista; 
Ibrohim – Ibroyim;
– yopiq bo‘g‘inda 
e
 tovushidan keyin doim 
h
 qo‘llanadi: ehtimol, 
ehtiyoj, istehkom, mehmon, istehzo, mehnat;
– yopiq bo‘g‘inda 
i
  unlisidan keyin doim 
x
  undoshi keladi: 
ixcham, ixlos, ixtiro, ixtiyoriy, mix, six;
– rus-yevropa so‘zlarida, ko‘pincha, 
x
  harfi   yoziladi:  texnika, 
xirurg, arxiv, arxitektor.
X,x 
harfi  chuqur til orqa undoshini ifodalaydi, 
H
,
h
 harfi  esa 
bo‘g‘izda hosil bo‘ladigan undoshni ifodalaydi.
http://eduportal.uz

---

88