biri bir vaqtning o'zida ham sotuvchi, ham sotib oluvchi hisoblanadilar.
undan farq qiladi. “Farqi shundaki, bunda bir m ulk ikkinchisiga pulsiz
alm ashtiriladi”1. Ayni paytda ayirboshlash oldi-sotdiga o'xshashligi tufayli,
unga nisbatan baho va x arajatlar haqidagi qoidalardan tashqari, oldi-
sotdini tartibga soluvchi barcha qoidalar qo'llanaveradi.
Shartnom ada sotuvchi va oluvchi boiib fuqarolik huquqining barcha
subyektlari, shu jum ladan, jismoniy shaxslar, yuridik shaxslar, davlat
tuzilmalari ishtirok etishlari mumkin.
B ozor m u n o s a b a tla ri s h a r o itid a b a ’zi h o lla rd a to v a r ish la b
chiqaruvchilar va tadbirkorlar bilan iste’molchilar o'rtasida fuqarolik-
huquqiy m unosabatlarini vujud g a keltiruvchi asoslardan biri sifatida
ayirboshlash (barter) shartnom asi qo'llanadi. B arter inglizcha “b a rte r”
so'zidan olingan boiib, bevosita tovar almashuvi m a’nosini bildiradi2. U,
ayniqsa, bozor tizimiga o'tish davrida o'zaro hisob-kitoblar yaxshi yo'lga
qo'yilm agan dav r uchun birm uncha harakterlidir. Valuta beqaror boigan
hozirgi zamon xalqaro savdosida yanada keng tarqalmoqda. B arter bitimi
vaqtida pul to'lovlarining yo'qligi tov ar yetkazib berish baholarini va
ularni pul form asida hisobga olishni istisno qilm aydi. B a rte r bitim i
tushunchasi ayirboshlash shartnomasi tufayli vujudga keluvchi majburiyatlar
mazmunini to'la qam rab ololmaydi, unga to'la javob berolmaydi, degan
f ik rg a q o 's h ilib b o 'lm a y d i. B ir q a to r o lim la rn in g x u s u s a n , Sh.
Ro'zinazarovning tadqiqotlarida b a rte r haqida salmoqli fikr yuritiladi.
Nazarimizda, barter tushunchasi ayirboshlash shartnomasini o'zida aks
ettira oladi.
Yuqorida ko'rsatilganidek, shartnom ada taraflar sifatida jismoniy
va yuridik shaxslar qatnashishi mumkin.
Yuridik shaxslarning bu boradagi faoliyatlari O'zbekiston Respublikasi
Prezidentining 1993-yil 9-yuldagi PF-616-sonli “B arter asosida amalga
oshiriladigan eksport-im port operatsiyalari bo'yicha ta rtib buzilishlari
va suiiste’molliklarga chek qo'yish to'g'risida”gi Farmoni bilan mustahkamlangan
Unga ko'ra, kelishib olingan miqdordagi bir tovarni boshqa bir tovarga
o'zaro hisob-kitoblarni v alu tad a am alga oshirm asdan alm ashtarishni
nazarda tutuvchi shartnom a b a rte r shartnomasi hisoblanadi. Shartnom ada
o'zaro y etk azib beriladigan to v ariarn in g m iqdori va qiym ati yoxud
tom onlar ek viv alentlik asosida yetkazib berish m ajb u riy a tin i olgan
tovariarning summasi oldindan kelishib qo'yiladi3. O'zbekiston Respublikasi
P rezid entinin g 1995-yil 11-apreldagi PF 1096-sonli “E ksp ort-im po rt
Do'stlaringiz bilan baham: