50
Bundan tashqari bajariladigan operatsiyalarning mazmuniga ko„ra
bank operatsiyalari bo„yicha barcha hujjatlarni 3 guruhga bo„lish mumkin:
1. Naqd pulsiz hisob-kitoblarda
ishlatiladigan hujjatlar;
2. Naqd pul bilan bog„liq bo„lgan kassa
hujjatlari;
3. Balansdan tashqaridagi hisobvaraqlar bo„yicha hujjatlar.
Ma‟lumki, har bir xo„jalik yurituvchi subyekt o„z pul mablag„larini
biror bankda ochgan hisobvaraqda saqlaydi va barcha naqd pulli hamda
naqd pulsiz operatsiyalari (pul to„lash va pul kelib tushishi bo„yicha)
mana shu hisobvaraqlar orqali o„tkazadi. Pul o„tkazish mijozning
topshirig„i yoki mol jo„natuvchi korxonaning to„lov talabnomasi orqali
bank xodimlari tomonidan bajariladi. Bu holda naqd pul ishlatilmaydi.
Operatsiyalar hisobvaraqlardan yozuvlar bajarish orqali o„tkaziladi.
Shuning uchun bunday operatsiyalarda ishlatiladigan hujjatlarni naqd
pulsiz hisob-kitoblarda ishlatiladigan hujjatlar guruhiga kiritamiz.
Bank orqali o„tadigan operatsiyalarning bir qismi naqd pul ishtiro-
kida amalga oshiriladi. Bu bankning kirim kassa operatsiyalari va chi-
qim kassa operatsiyalaridir. Bank mijozlari tomonidan ya‟ni naqd pul
bilan muomala qiluvchi savdo, maishiy xizmat ko„rsatish, umumiy
ovqatlanish, madaniy tadbirlar o„tkazish bilan shug„ullanuvchi (kino-
teatr, konsert zallari, muzey) muassasa va tashkilotlar tomonidan naqd
pul tushumini topshirishi bilan bog„liq operatsiyalar kirim kassa ope-
ratsiyalari hisoblanadi. Iqtisodiyotning turli tarmoqlariga qarashli bo„l-
gan korxona, tashkilot va muassasalar ishchi xizmatchilarga ish haqi,
nafaqa, mukofot, komandirovka xarajatlarini to„lash uchun naqd pul ola-
dilar. Bu operatsiyalar chiqim kassa operatsiyalari hisoblanadi. Ushbu
operatsiyalarda ishlatiladigan hujjatlarni naqd pul bilan bog„liq kassa
hujjatlari guruhiga kiritamiz.
Bankda balans ichidagi hisobvaraqlar bilan bir qatorda balansdan
tashqari hisobvaraqlar ham yuritiladi. Bunday hisobvaraqlarda asosan
qimmatbaho hujjatlar hamda ba‟zi bir bank operatsiyalari bo„yicha
hujjatlar hisobga olinadi. Masalan, to„lanadigan akkreditivlar, to„lov
muddatini kutayotgan hisob-kitob hujjatlari, o„z vaqtida to„lanmagan
hujjatlar balans tashqaridan hisobvaraqlar bo„yicha yuritiladigan hujjat-
lar jumlasidandir. Bu hisobvaraqlardagi qoldiq bank balansiga ta‟sir
etmaydi. Shuning uchun bunday hujjatlar balansdan tashqari hisobvaraq-
lar bo„yicha hujjatlarga kiritiladi. Bu guruhlarning har biriga korxona va
tashkilotlar tomonidan to„ldirilgan hujjatlar hamda bank tomonidan
51
to„ldirilgan hujjatlar kiradi. Bu hujjatlarning har biri haqida bundan
keyingi mavzularda to„xtalib o„tamiz.
Do'stlaringiz bilan baham: