Avtomatika va elektrotexnologiya

Internetga ulanish usullari va tartiblari. 
Internetning  kommunikasion  funksiyasi  foydalanuvchilarning  masofadan  turib  o‗zaro 
muloqot qilish imkoniyatini yaratib berilishi bilan ifodalanadi. Bunga misol tariqasida internet 
elektron  pochtasi,  internet  telefon  va  real  vaqt  oralig‗idagi  bevosita  xabar  almashish,  Chat 
konferensiya  yordamida  amalga  oshirilayotgan  muloqotlarni  keltirishimiz  mumkin.  Bundan 
tashqari    internetning  kommunikasion  funksiyasi  uning  foydalanuvchilariga  videomuloqot 
qilish,  videokonferensiyalar  uyushtirish,  bir  shaxardan  turib  ikkinchi  shaxar  ko‗chalarini 
(masofadagi  Web  kameralar  yordamida)  tomosha  qilish  va  muzeylariga  tashrif  buyurish, 
xamda tabiat manzaralaridan roxatlanish imkoniyatlarini yaratib beradi. 
Buni quyidagi misol yordamida tushuntirishga xarakat qilamiz. Nima uchun Amerika bilan 
telefon  orqali    gaplashishning  xar  daqiqasi  34  $  turadiyu,  xuddi  shu  muloqot  internet  orqali  
amalga oshirilsa bir necha o‗n barobar kam xarajat talab qiladi? 
Internetda  muloqot  amalga  oshirilganda  esa,  aloqa  kanali  xam  va  unda  ishtirok  etuvchi 
biror  bir  texnik  vosita  xam  monopol  egallanmaydi.  Buning  sababi  Internet  tarmog‗i  da 
uzatilayotgan  so‗rov,  xabar  va  ma‘lumotlar  bir  necha  mayda  bo‗laklarga  ajratilgan  "paket"lar 
ko‗rinishida  amalga  oshiriladi.  Bu  paketlar  TCR  (Transfer  Control  Rrotocol)    paketlari  deb 
ataladi. Xar bir TCR paket tarkibida jo‗natuvchi va  qabul qiluvchilarning IR manzillari mavjud 
bo‗ladi. Internet tarmog‗i da mavjud bo‗lgan kommunikasiya vazifasini o‗tovchi maxsus texnik 
vositalar  va  host  kompyuterlar  TCR  paketlar  tarkibidagi  IR  manzillar  asosida,  paket  kimga 
yo‗llanganligini  aniqlab,  o‗sha  mijozga  yoki  navbatdagi  mijozga  yakin  bo‗lgan  tarmoq  tuguniga 
yo‗naltiradi. Mijoz kompyuteriga etib kelgan TCR paketlar yagona bir xujjatga yig‗iladi. 
 

---

 
111-rasm. 
Xar  bir  TCR  paket  jo‗natilayotganida  va  kimdan  qaerda  yig‗ilishi
 
kerakligi  xaqidagi 
informasiyani o‗zida olib yurganligi  uchun,  bir  aloqa    kanalining  o‗zida  bir  nechta  mijozlarning 
TCR paketlarini bir vaqtning o‗zida aralashtirib uzatish mumkin bo‗ladi (15.4-rasm). Bu paketlar 
ushbu  oqim  ichida  yo‗qolib    xam,  adashib  xam  qolmaydi.  Ularni  qaysi  mijozlarga  tegishli 
ekanliklarini,  xamda  egalariga  to‗la  -  to‗kis  etib  borishligini  maxsus  dastur  va  texnik  vositalar 
qatoiy nazorat qilib turadi. SHunday qilib Amerika bilan Toshkentni yoki Evropani bog‗lab turgan 
aloqa kanali bir vaqtning o‗zida millionlab mijozlarga xizmat ko‗rsatishi mumkin. 
Ma‘lumki  internet  dunyo  miqyosida  yuz  millionlab  kompyuterlarni  o‗z  tarmog‗iga 
birlashtirib, unda millionlab host tugunlar mavjuddir. Bunday murakkab strukturaga ega bo‗lgan 
tarmog‗ning    ixtiyoriy  bir  qismi  yoki  tuguni,  shikastlanishi  ishdan  chiqishi    mumkin.  Bunday 
xollarning  oldini  olish,  xamda  TSR  paketlar  okimini  optimallashtirish  va  boshqarish  uchun 
tarmoqda  "marshrutizator"  lardan  foydalaniladi.  Marshrutizator    bu  paketlarni  IR  manzillar 
asosida ta‘lil  qilib, ushbu paket kimga tegishli va uni qaysi tartibda, yo‗nalishda uzatishga kam 
vaqt  va  xarajat  talab  qilishligini  aniqlagan  xolda  amalga  oshiradigan  maxsus  qurilma  yoki 
kompyuter ishlayotgan dasturidir. 
 
 
112-rasm. 
Natijada bir mijozdan ikkinchi mijozga uzatilayotgan xujjatning TSR paketlari bir necha 
xil marshrutlar bilan etib borishi mumkin (15.5-rasm). Bunda paketlarning manziliga etib borish 
tartibi va vaqti turlicha bo‗lishligining a‘amiyati   yo‗k. TSR paketlarning markerlanganligi  va 
maxsus  strukturasi,  paketlarning  qaysi  tartibda  etib  kelishidan  katoiy  nazar  ularni  yagona  bir 
elektron xujjat shaklida yig‗ish imkonini beradi.