Ingenerlik geodeziyasi

3.6.4.
 Invar sim bilan chiziq o’lchash. 
Chiziq  uzunligini  yuqori  aniqlik  bilan  o‖lchashda  65%  temir,  35% 
nikeldan  iborat  qotishmadan  tayyorlangan  24  m  li  sim  ishlatiladi.  Uning 
ikki  uchiga  millimetrlarga  bo‖lingan  15  sm  li  metall  yasalma  (shkala) 
mahkamlangan  bo‖lib,  simning  uchlari  ikkita  shtativ  ustiga  qo‖yilib,  10 
kg  yuk  bilan  tarang  tortiladi  va  shu  on  shtativlar  ustidagi  o‖tkir  belgi 
bo‖yicha  shkalalardan  millimetrning  0,1  bo‖lagigacha  aniqlikda  sanoq 
olinadi  (68-rasm).  Olingan  sanoqlar  bo‖yicha  chiziq  uzunligi  aniqlanadi. 
Invar sim yordamida chiziq 1:1 000 000 aniqlikda o‖lchanadi. 
Dlinomer  va  chiziq  o‖lchash.  Poligonometriyada  chiziq  uzunligini 
o‖lchashda  AD1M  shifrli  dlinomer  (uzunlik  o‖lchagich)  ishlatiladi.  U 
diametri  0,8  mm  li  po‖lat  simdan  yasalib,  ikki  uchiga  shkalali  disk 
o‖rnatilgan,  simning  uzunligi  500  m,  u  diametri  160  mm  li  babin,  2  ga 
o‖ralgan  (69-rasm).  Sim  3ikki  uchidagi  shkaladan  5  shtativ  ustidagi 
moslama bo‖yicha sanoq olinadi.  
 
68-rasm. 

---

 
120 
 
 
69-rasm. 
Simning bir uchi uzangiga o‖xshash moslama 9 ga mahkamlanadi, 
ikkinchi  uchiga  15  kg  li  yuk  osiladi,  bunda  1:10  000  aniqlik  bilan 
o‖lchash  mumkin.  1:5000  aniqlik  bilan  o‖lchash  uchun  dinamometr 
ishlatiladi.  Shkala  qiymata  5  mm  bo‖lib,  sim  tarang  tortilgach,  ikki 
fiksator  va  doiraviy  shkala  bo‖yicha  santimetr  va  millimetr  sanoqlari 
olinadi. O‖lchash va hisoblash invar simidagi kabi bo‖ladi. 
VNIMI  zavodi  chiqaradigan  AD-1  m  ishforli  dlinomer  ham 
ishlatiladiki, unda chiziq po‖lat sim yordamida o‖lchanadi. 
Keyingi  davrda  chiziq  uzunligini  o‖lchashda  turli  ko‖rinishdagi 
dalnomerlar ishlatila boshlandi. Dalnomer, ularning turi va ishlatilishi bi-
lan taxeometrik s‖yomka haqidagi ma‖ruzalarimizda tanishamiz.