O`zbеkiston rеspublikasi xalq ta'limi vazirligi navoiy davlat pеdagogika instituti

YOsh  
Sabablar  
Oqibatlar  
Bolalikning 
ilk 
davri 
(0-3 yosh) 
1. homila davridagi ichkilikbozlik 
2.  homiladorlikning  ilk  3  oyida 
spirtli ichimlik iste’moli 
3. 
emizish 
vaqtida 
spirtli 
ichimliklar iste’moli 
Epilepsiya, aqli zaiflik 
Jismoniy rivojlanish anomaliyasi 
Aqliy rivojlanish anomaliyasi 

---

 
257 
Maktabgacha  va 
kichik 
maktab 
yoshi (3-9 yosh) 
1. 
ota-onalarning 
pedagogik 
savodsizligi 
2. oilaviy alkogol an’analari 
Organizmning alkogol zaharlanishi 
Spirtli  ichimlikliklarga  qiziqish  paydo 
bo’lishi 
O’spirinlik 
va 
o’smirlik 
davri 
(9-18 yosh) 
1. oiladagi noma’lum holat 
2. o’zini namoyon qilish 
3. OAVlaridagi reklama 
4. bo’sh vaqdda band bo’lmaslik 
5. 
ichkilikbozlikning 
oqibatlari 
haqida bilimlarning yo’qligi 
6. 
shaxsning 
psixologik 
xususiyatlari 
7. muammodan qochish 
Spirtli 
ichimliklarga 
maylning 
shakllanishi 
Spirtli 
ichimlik 
iste’mol 
qilish 
odatining shakllanishi 
Alkogol  xulq-atvorning  steriotipining 
paydo 
bo’lmagan 
holatda 
huquqbuzarlik sodir etish. 
Mast 
holatda 
g’ayri 
huquqiy 
harakatlarning  oqibatini  o’ylamasdan 
sodir etish. 
Spirtli  ichimlikni  ruhiy  muammolarni 
bartaraf 
etuvchi 
doping 
sifatida 
iste’mol qilish 
 
Bolalarning spirtli ichimliklarga ko’nikishlari asosan 3 davrda: bolalikning ilk davri, 
maktabgacha yoshda va kichik maktab davri, o’smirlik davrida jadal kechadi. 
Birinchi davr-bolalikning ilk davri bo’lib, unda bolalarning alkogollashuvi ixtiyorsiz 
xarakterga ega. Bu bir necha sabablarga ko’ra ro’y beradi-homiladorlik va emizish davria 
spirtli ichimlik iste’mol qilish, mast holatda homilador bo’lish. Ichki organ va a’zolarning 
jadal  shakllanishi  jarayoni  kechayotganda  homilaning  zaharlanishi  rivojlanishning  turli 
anomaliyalariga olib keladi-oyoq va qo’llarning rivojlanmasligi, barmoqlarning birlashib 
ketishi, jinsiy a’zolardagi nuqsonlar, bosh hajmining kichiklashishi va boshqalar. 
Homila  alkogol  oldida  himoyasiz  bo’lgani  sababli  u  alkogolning  miyaga  kirishini 
bartaraf  eta  olmaydi  va  buning  natijasida  istisqo,  aqli  norasolikni  kuzatsak  bo’ladi. 
Bunday  bolalar  garchi  bolaliklarida  hayot  bilan  vidolashmasalar  ham  butun  umr  aqli 
noraso bo’lib o’tadilar. 
Ikkinchi  davr-maktabgacha  va  kichik  maktab  yoshi.  Bu  davrdagi  eng  ahamiyatli 
sabablar-  ota-onalarning  pedagogik  bilimsizligi  va  spirtli  ichimlikka  qiziqish  paydo 
bo’lishiga olib keluvchi oilaviy ichkilikbozlik an’analaridir. 
Biologik  tadqiqotlar  shuni  ko’rsatdiki,  ichkilikbozlik  irsiy  jihatdan  avloddan-
avlodga  o’tmaydi,  faqatgina  unga  mayl  o’tadi.  Bolalarda  ichkilikbozlikning 
rivojlanishiga  ota-onalarning    yomon  odatlari,  oiladagi  vaziyat  hal  qiluvchi  ahamiyat 
kasb etadi. 
Maktab  sinfdosh  bolalarning  xususiyatlaridan  kelib  chiqib  ota-onalar  shuni  esda 
tutishlari  lozimki,  spirtli  ichimliklar  iste’mol  qilishga  nisbatan  salbiy  munosabatlarni 
shakllantirishning  zaruriy  sharti  bola  shaxsiyatiga  ehtiyotkorlik  bilan  munosabatda 
bo’lish,  uning  maktab  hayotiga  doimiy  e’tibor  qaratish,  maktabda  va  oilada  gigiyenik 
normalarga amal qilishdir. 
Agar  oilada  hech  kim  bolaning  maktab  hayoti  bilan  qiziqishmasa  yoki  nomiga 
qiziqsa (baholarni nazorat qilish surunkali tarzda ortda qolayotgan bola to’liqsizlik xissini 
boshdan  og’ir  kechiradi)  maktabga  nisbatan  qiziqishi  neytrallashadi,  so’ngra  bolada 
ta’lim olishga nisbatan salbiy munosabat shakllanadi.u o’zini namoyon qilishning boshqa 
usullarini qidira boshlaydi. Odatda bu bola ko’cha guruhlariga qo’shilib qoladi va u yerda 
spirtli  ichimliklar  iste’mol  qilishga  o’rganadi.  Agar  bola  spirtli  ichimlik  bilan  tanish 
bo’lsa va bu “tanishuv” oilada sodir bo’lgan bo’lsa, bu o’rganish jarayoni nihoyatda oson 

---

 
258 
kechadi.  Natijada  maktab,  maktab  hayotiga  nisbatan  salbiy  munosabat  shakllanadi  va 
bola o’ziga o’xshagan bolalarning ko’cha guruhini afzal ko’ra boshlaydi. 
Uchinchi  bosqich-o’spirinlik  va  o’smirlik  davri.  Bu  davrdagi  asosiy  sabablarga 
oiladagi  nomaqbul  holat,  o’zini  namoyon  qilish,  OAVlaridagi  reklama,  muammolardan 
qochish,  shaxsning  psixologik  xususiyatlari,  ichkilikbozlik  oqibatlari  haqidagi 
bilimlarning  yo’qligi  kiradi.  Bu  davrda  ichkilikka  ruju  qo’yish  ro’y  beradi.    ijtimoiy 
adabiyotlarda ichkilikka mayli bor bolalarning 4 turi aniqlangan: 
1.  o’ziga yuqori baho bergan bolalar 
2.  shafqatsiz va agressiv xulq-atvorli bolalar 
3.  amaliy  hayotga  ko’nikmagan,  shaxsiy  tashabbus  qobiliyatidan  judo  bo’lgan 
bolalar 
4.  turg’unlikka tushgan bolalar 
bolalarning  spirtli  ichimlik  iste’mol  qilishiga  tortilganliklarining  bir  nechta  darajalari 
mavjud: 
1. nolga teng daraja-juda kamdan-kam iste’mol qilish; 
2. epizodik iste’mol darajasi-turli spirtli ichimliklar turlari bilan tanishlik; 
3. yuqori daraja-1 oyda ikki martadan ortiq iste’mol qilish; 
4.  namoyon  bo’lgan  ruhiy  tobelik  darajasi-mast  bo’lishning  ruhiy  holatning  istalgan 
holatga aylanishi, ichimlikka ruhiy qaram bo’lishning yuzaga kelishi; 
5. ichimlikka jism tobe bo’lish darajasi-spirtli ichimlikni nazoratsiz iste’mol qilish;