eksperiment deb ataladi. Har xil yosh bosqichlarida o’quvchilarning bilish imkoniyatlarini
o’rganishda, o’quvchi shaxsni shakllantirishni konkret yo’llarini anqlashda uning roli benihoya
kattadir. Hozirgi payitda labaratoriya eksperimenti bilan tabiiy eksperimentning bir – biridan farqi
juda ham shartli bo’lib, ular mutlaqlashtirillmasligi kerak.
Hozirga qadar biz tadqiqiy metodlar haqida so’z yuritik. Bu metodlar yrdamida olim ilmiy bilish
uchun muhim faktlarni aniqlashi, u yoki bu qonuniyatlarning mavjudligini kashf etilishi, psixik
hodisalarning sirli mehanizimini topishi mumkin. Boshqacha qilib aytganda, ushbu metodlar
vositasida amalga oshiriladigan tadqiqotlar predmeti psixologiya faning predmetiga mos keladi.
Test- qisa mudatli topshiriq bo’lib, uning bajarilishi ba’an bir psixik funkstiyalar mukammaligini
ko’rsatkichi bo’lib xizmat qilishi mumkin. Testlar yordamida ayrim qobilyatlarning,
ko’nikmalarning, malakalarning bor yo yo’qligini aniqlashga, u yoki bu kasb sohasida ishlashi
uchun layoqatlilik darajasini va h.k. larni bilishga harakat qilinadi. Psixologik testlar, jumladan,
kosmonavtik kosmik parvozga psixologik jihatdan tayorgarlik darajsini aniqlash lozim bo’lib
qolganida, sinaluvchilar o’qishningalohida usullari qo’llanilgan eksperimental guruppalarda
bilimlarni qanday o’zlashtrilganliklarini bilish zarurati tug’ilgan paytlarda, shuningdek boshqa
hollarda qo’llaniladi.
SHu bilan birga konkret psixologik metodikalarning ko’pchiligi uchun xos bo’lgan ba’zi umumiy
belgilarni ham alohida ajratib ko’rsatish mumkin. Buni normal ravojlangan va va aqliy jixatdan
zaif bolalarda diqqatning barqarorligi yoshga taalluqli tafovutlarni o’rganish vazifasi qo’yilgan
tadqiqot misolida ko’rib o’tamiz.
Tadqiqot odatdagidek to’rt bosqichga ajratiladi.
Birinchi bosqich-tayyorgarlik bosqichi. Bunda xar xil vositalar yordamida material o’rganiladi
dastlabki ma’lumotlar to’planadi (o’quv mashg’ulotlari va mkhnat faoliyati chog’ida, turmushda
ataylab uyushtirilgan suhbatlar jarayonida kuzatuvdan foydalaniladi, ba’zan maxsus tanlangan
savollar yozilgan anketalar qo’llaniladi, biografik ma’lumotlar aniqlanadi, anamnez to’planadi,
ya’ni tadqiq qilinayotgan faktlar hosil bo’lishiga qadar mavjud shart-sharoitlar ta’riflanadi va
xokozolar).
Ikkinchi bosqich-xususan eksperimental bosqich bo’lib, tadqiqotning kankret metodikasi amal
qiladi va o’z navbatida bu bosqich birin ketin qo’llaniladigan qator bo’g’inga eksperiment
seriallarga bo’linadi.
Tadqiqotning uchunchi bosqichi-tadqiqot ma’lumotlarni sifat jixatdan qayta ishlashdir. U
psixologiyaning matematik aparatini dastlab ilgari surilgan gipotezaning tasdig’i tarzida olingan
hulosalarning xaqqoniyligi xaqida hukm chiqarish imkonini beradigan turli xildagi statik usullari
va ehtimolilik nazariyasining asosiy qoidalarini qo’llashni taqozo etidi.
Tadqiqotning to’rtinchi bosqichi-olingin ma’lumotlarni izohlab berish, ularni psixologik nazariya
asosida talqin qilish, gipotezaning to’g’ri va noto’g’riligini uzil kesil aniqlashdan iboratdir.
Barcha tabiiy va ijtimoiy fanlar singari psixologiya ham bundan keyingi tahlilni taqozo qiluvchi
faktlarni to’plashning ikkita metodiga – o’z navbatida qator shakllari mavjud bo’lib, ularning
mohiyatini o’zgartirmaydigan kuzatuv va eksperiment o’tkazish metodlarigsha egadir.
Yangi faktlarga ega bo’lishning va obyekt tarzda ilmiy bilishning asosiy vaositasi – eksperiment
metodidir. Eksperiment metodining ikkita asosiy turi farqlanadi: laboratoriya eksperiment iva
tabiiy eksperiment.
Psixologik-pedagogik tadqiqot vazifalarini bajaradigan tabiiy eksperiment psixologo-pedagogik
eksperiment deb ataladi. Har xil yosh bosqichlarida o’quvchilarning bilish imkoniyatlarini
o’rganishda, o’quvchi shaxsini shakllantirishning konkret yo’llarini aniqlashda uning roli
benihoya kattadir.
Suhbat metodi – psixologiyaning ilmiy tekshirish metodlaridan biri bo’lib, tekshiruvchi va
tekshiriluvchi o’rtasidagi savo-javob tariqasida ro’y beradiyu Suhbat metodi tekshiruvchi
tkshiriluvchiga o’rganiladigan muammoning tabiatiga muvofiq oldindan tayyorlab qo’yilgan
savollar beroib, ularga javoblar oladi. Masalan, suhbat metodi yordamida shaxsning qiziqishlari,
dunyoqarashi, e’tiqodi, nutqiy xususiyatlari va boshqa sifatlari o’rganilishi mumkin. Suhbat
jarayoni samimiy, erkin ravishda o’tishi, savollar atroflicha o’ylab tuzilgan bo’lishi, keyingi
savollar
Test – bu qisqa muddatli topshiriq bo’lib, uning bajarilishi ba’zan bir psixik funkstiyalar
mukammalligining ko’rsatkichi bo’lib xizmat qilishi mumkin. Testlar yordamida ayrim
qobiliyatlarning, ko’nikmalarning, malakalarning bor yo yo’qligini aniqlashga, u yoki bu kasb
sohasida ishlash uchun layoqatlilik darajasini va xokazolarni bilishga harakat qilinadi.
Mazkur mavzuni chuqurroq o’rganishda internet tarmog’idagi ma’lumotlarga ham e’tiboringizni
qaratishni
tavsiya
etamiz,
qarang
(www.psychology.net.ru).
Do'stlaringiz bilan baham: |