R. O. Xolbekov

t
a
x
y
'
o
r
)
r
t
a
s
i
g
a
d
ir
ir
h
a
t
0
6
5
9
n
a
d
h
s
a
l
o
h
a
b
a
t
y
a
q
i
n
r
a
l
z
o
'
g
o
q
il
t
a
m
m
i
Q
r
a
l
d
a
m
o
r
a
d
0
9
5
9
ir
a
l
d
a
m
o
r
a
d
a
q
h
s
o
b
g
n
i
n
t
a
y
il
o
a
f
y
i
v
a
y
il
o
M

191
0
0
6
9
0
0
6
9
0
0
6
9
0
0
6
9
0
0
6
9
A
H
C
I
Y
'
O
B
T
A
Y
I
L
O
A
F
Y
I
V
A
Y
I
L
O
M
A
H
C
I
Y
'
O
B
T
A
Y
I
L
O
A
F
Y
I
V
A
Y
I
L
O
M
A
H
C
I
Y
'
O
B
T
A
Y
I
L
O
A
F
Y
I
V
A
Y
I
L
O
M
A
H
C
I
Y
'
O
B
T
A
Y
I
L
O
A
F
Y
I
V
A
Y
I
L
O
M
A
H
C
I
Y
'
O
B
T
A
Y
I
L
O
A
F
Y
I
V
A
Y
I
L
O
M
I
H
C
V
U
L
O
A
G
B
O
S
I
H
I
N
R
A
L
T
A
J
A
R
A
X
R
A
L
T
O
Y
H
C
S
Ò
Ò
Ò
ÒÒ
0
1
6
9
r
a
lt
a
j
a
r
a
x
i
g
a
d
i
h
s
i
n
ir
'
o
k
r
a
l
z
i
o
F
0
2
6
9
r
a
lr
a
r
a
z
n
a
d
i
q
r
a
f
ir
a
l
s
r
u
k
r
a
l
a
t
u
y
l
a
V
0
3
6
9
h
s
it
a
q
r
a
t
a
v
h
s
ir
a
q
i
h
c
i
n
r
a
l
z
o
'
g
o
q
il
t
a
m
m
i
Q
r
a
lt
a
j
a
r
a
x
a
h
c
i
y
'
o
b
0
9
6
9
a
q
h
s
o
b
a
h
c
i
y
'
o
b
t
a
y
il
o
a
f
y
i
v
a
y
il
o
M
r
a
lt
a
j
a
r
a
x
0
0
7
9
0
0
7
9
0
0
7
9
0
0
7
9
0
0
7
9
I
N
R
A
L
)
R
A
R
A
Z
(
A
D
Y
O
F
I
G
A
D
D
O
L
U
Q
V
A
F
I
N
R
A
L
)
R
A
R
A
Z
(
A
D
Y
O
F
I
G
A
D
D
O
L
U
Q
V
A
F
I
N
R
A
L
)
R
A
R
A
Z
(
A
D
Y
O
F
I
G
A
D
D
O
L
U
Q
V
A
F
I
N
R
A
L
)
R
A
R
A
Z
(
A
D
Y
O
F
I
G
A
D
D
O
L
U
Q
V
A
F
I
N
R
A
L
)
R
A
R
A
Z
(
A
D
Y
O
F
I
G
A
D
D
O
L
U
Q
V
A
F
R
A
L
T
O
Y
H
C
S
I
h
C
V
U
L
O
A
G
B
O
S
I
H
Ò
Ò
Ò
ÒÒ
0
1
7
9
r
a
l
a
d
y
o
f
i
g
a
d
d
o
l
u
q
v
a
F
0
2
7
9
r
a
lr
a
r
a
z
i
g
a
d
d
o
l
u
q
v
a
F
0
0
8
9
Y
I
R
U
B
J
A
M
A
Q
H
S
O
B
A
V
R
A
L
Q
I
L
O
S
Y
I
R
U
B
J
A
M
A
Q
H
S
O
B
A
V
R
A
L
Q
I
L
O
S
Y
I
R
U
B
J
A
M
A
Q
H
S
O
B
A
V
R
A
L
Q
I
L
O
S
Y
I
R
U
B
J
A
M
A
Q
H
S
O
B
A
V
R
A
L
Q
I
L
O
S
Y
I
R
U
B
J
A
M
A
Q
H
S
O
B
A
V
R
A
L
Q
I
L
O
S
N
U
H
C
U
H
S
A
L
'
O
T
I
N
R
A
L
V
O
L
'
O
T
A
G
B
O
S
I
H
I
N
I
H
S
I
L
I
T
A
L
H
S
I
G
N
I
N
A
D
Y
O
F
V
A
R
z
'
O
(
R
A
L
T
O
Y
H
C
S
I
H
C
V
U
L
O
a
g
t
a
x
y
'
o
r
n
a
li
b
n
o
s
-
2
-
1
8
1
1
.
y
9
0
0
2
.
5
0
.
5
2
)
r
t
a
s
i
g
a
d
i
r
i
r
h
a
t
i'
g
u
r
y
u
B
V
M
R
z
'
O
n
a
g
n
il
o
Ò
Ò
Ò
ÒÒ
0
1
8
9
V
A
R
z
'
O
(
r
a
lt
a
j
a
r
a
x
a
h
c
i
y
'
o
b
i'
g
il
o
s
a
d
y
o
F
a
g
t
a
x
y
'
o
r
n
a
li
b
n
o
s
-
2
-
1
8
1
1
.
y
9
0
0
2
.
5
0
.
5
2
)
r
t
a
s
i
g
a
d
ir
ir
h
a
t
i'
g
u
r
y
u
B
V
M
R
z
'
O
n
a
g
n
il
o
0
2
8
9
a
v
r
a
l
q
il
o
s
a
q
h
s
o
b
n
a
g
n
a
l
b
o
s
i
h
n
a
d
a
d
y
o
F
r
a
lt
a
j
a
r
a
x
a
h
c
i
y
'
o
b
r
a
l
v
o
l'
o
t
y
ir
u
b
j
a
m
a
q
h
s
o
b
n
a
li
b
n
o
s
-
2
-
1
8
1
1
.
y
9
0
0
2
.
5
0
.
5
2
V
A
R
z
'
O
(
i
g
a
d
ir
ir
h
a
t
i'
g
u
r
y
u
B
V
M
R
z
'
O
n
a
g
n
il
o
a
g
t
a
x
y
'
o
r
)
r
t
a
s
0
0
9
9
i
h
c
v
u
l
o
a
g
b
o
s
i
h
i
n
a
ji
t
a
n
y
i
v
a
y
il
o
m
y
i
n
u
k
a
Y
r
a
lt
o
y
h
c
s
0
1
9
9
a
ji
t
a
n
y
i
v
a
y
il
o
m
y
i
n
u
k
a
Y
R
A
L
T
O
Y
H
C
S
I
R
A
Q
H
S
A
T
N
A
D
S
N
A
L
A
B
.
M
S
I
Q
I
V
R
A
L
T
O
Y
H
C
S
I
R
A
Q
H
S
A
T
N
A
D
S
N
A
L
A
B
.
M
S
I
Q
I
V
R
A
L
T
O
Y
H
C
S
I
R
A
Q
H
S
A
T
N
A
D
S
N
A
L
A
B
.
M
S
I
Q
I
V
R
A
L
T
O
Y
H
C
S
I
R
A
Q
H
S
A
T
N
A
D
S
N
A
L
A
B
.
M
S
I
Q
I
V
R
A
L
T
O
Y
H
C
S
I
R
A
Q
H
S
A
T
N
A
D
S
N
A
L
A
B
.
M
S
I
Q
I
V
1
0
0
V
A
R
z
(
r
a
l
a
ti
s
o
v
y
i
s
o
s
a
n
a
g
n
il
o
a
g
a
r
a
ji
v
it
a
r
å
p
O
a
g
t
a
x
y
'
o
r
n
a
li
b
n
o
s
-
2
-
1
8
1
1
.
y
9
0
0
2
.
5
0
.
5
2
)
r
t
a
s
i
g
a
d
ir
ir
h
a
t
i'
g
u
r
y
u
B
V
M
R
z
‘
O
n
a
g
n
il
o
2
0
0
y
i
d
d
o
m
-
r
a
v
o
t
n
a
g
n
il
i
q
l
u
b
a
q
a
g
h
s
a
l
q
a
s
l
u
‘
s
a
M
r
a
l
k
il
t
a
m
y
i
q
3
0
0
r
a
ll
a
ir
å
t
a
m
n
a
g
n
il
i
q
l
u
b
a
q
a
g
v
o
l
h
s
i
a
t
y
a
Q
4
0
0
r
a
lr
a
v
o
t
n
a
g
n
il
i
q
l
u
b
a
q
a
g
a
y
i
s
s
i
m
o
K

192
5
0
0
r
a
l
a
n
u
k
s
u
n
a
g
n
il
i
q
l
u
b
a
q
n
u
h
c
u
h
s
it
a
n
r
‘
O
6
0
0
ir
a
l
q
a
r
a
v
t
o
b
o
s
i
h
y
i‘
t
a
Q
7
0
0
à
g
r
a
r
a
z
g
n
i
n
r
a
lr
o
ti
b
å
d
z
i
s
t
a
y
il
i
b
o
q
a
g
h
s
a
l‘
o
T
i
z
r
a
q
n
a
g
li
r
a
q
i
h
c
n
a
d
b
o
s
i
h
b
il
i
z
a
k
t
‘
o
8
0
0
n
a
g
n
il
o
-
h
s
a
l
n
i
m
’
a
t
i
n
r
a
l
v
o
l‘
o
t
a
v
r
a
lt
a
y
ir
u
b
j
a
M
9
0
0
n
a
g
li
r
å
b
-
h
s
a
l
n
i
m
’
a
t
i
n
r
a
l
v
o
l‘
o
t
a
v
r
a
lt
a
y
ir
u
b
j
a
M
0
1
0
n
a
g
li
r
å
b
a
h
c
i
y
‘
î
b
i
s
a
m
o
n
t
r
a
h
s
a
r
a
ji
y
i
v
a
y
il
o
M
-
2
-
1
8
1
1
.
y
9
0
0
2
.
5
0
.
5
2
V
A
R
z
‘
O
(
r
a
l
a
ti
s
o
v
y
i
s
o
s
a
i‘
g
u
r
y
u
B
V
M
R
z
‘
O
n
a
g
n
il
o
a
g
t
a
x
y
‘
o
r
n
a
li
b
n
o
s
)
r
t
a
s
i
g
a
d
ir
ir
h
a
t
1
1
0
k
l
u
m
n
a
g
n
il
o
a
h
c
i
y
‘
î
b
i
s
a
m
o
n
t
r
a
h
s
a
d
u
s
S
2
1
0
n
a
d
a
z
a
b
n
a
g
i
d
a
n
il
o
s
q
il
o
s
a
d
r
a
lr
v
a
d
i
s
u
g
l
å
K
r
a
lt
a
j
a
r
a
x
n
a
g
i
d
a
li
r
a
q
i
h
c
3
1
0
)
a
h
c
i
y
'
o
b
ir
a
lr
u
t
(
ir
a
l
z
o
y
it
m
i
q
il
o
s
k
il
a
h
c
n
it
q
a
V
4
1
0
ir
a
l
z
o
h
ij
k
il
a
j‘
î
x
a
v
r
a
t
n
å
v
n
i
i
g
a
d
h
s
i
n
a
l
a
d
y
o
F

193
4-ilova
Vazirlar Mahkamasining 1999- yil 5- fåvraldagi 54-sonli qaroriga
ILOVA
MAHSULOT (ISHLAR, XIZMATLAR)NI ISHLAB CHIQARISH
VA SOTISH XARAJATLARINING TARKIBI HAMDA MOLIYAVIY
NATIJALARNI SHAKLLANTIRISH TARTIBI TO‘G'RISIDA NIZOM
Mazkur Nizomga quyidagilarga muvofiq o‘zgartirishlar kiritilgan:
O‘zR VM 11.06.2003 y. 261-son qarori,
O‘zR VM 16.06.2003 y. 270-son qarori,
O‘zR VM 15.10.2003 y. 444-son qarori,
O‘zR VM 25.12.2003 y. 567-son qarori,
O‘zR VM 28.12.2004 y. 610-son qarori,
O‘zR Pråzidåntining 27.12.2005 y. PQ-244-son qarori,
O‘zR VM 18.10.2006 y. 217-son qarori,
O‘zR Pråzidåntining 18.12.2006 y. PQ-532-son qarori,
O‘zR VM 21.05.2007 y. 105-son qarori,
O‘zR VM 02.10.2008 y. 221-son qarori,
O‘zR VM 11.03.2009 y. 63-son qarori.
UMUMIY QOIDALAR
A. Moliyaviy natijalarni shakllantirish.
B. Xo‘jalik yurituvchi subyåktning moliya-xo‘jalik faoliyati bilan bog‘liq
xarajatlar ro‘yxati.
1. Mahsulot (ishlar, xizmatlar)ning ishlab chiqarish tannarxiga kiritila-
digan xarajatlar tarkibi:
1.1. Ishlab chiqarish bilan bog‘liq moddiy xarajatlar.
1.2.  Ishlab  chiqarish  xususiyatiga  ega  bo‘lgan  måhnatga  haq  to‘lash
xarajatlari.
1.3. Ishlab chiqarishga tågishli bo‘lgan ijtimoiy sug‘urtaga ajratmalar.
1.4.  Asosiy  vositalar  va  ishlab  chiqarish  ahamiyatiga  ega  bo‘lgan
nomoddiy aktivlar amortizatsiyasi.
1.5. Ishlab chiqarish tusidagi boshqa xarajatlar.
13 – R.O.  Xolbekov

194
2. Davr xarajatlari.
2.1. Sotish xarajatlari.
2.2. Ma’muriy xarajatlar.
2.3. Boshqa opåratsiya.
2.4. Hisobot davrining kålgusida soliq solinadigan bazadan chiqariladigan
xarajatlari.
3. Moliyaviy faoliyat bo‘yicha xarajatlar.
4. Favqulodda zararlar.
V. Xo‘jalik yurituvchi subyåktlarning ishlab chiqarish xo‘jalik faoliyati
natijasida olinadigan daromadlar ro‘yxati.
1. Sotishdan olinadigan sof tushum.
2. Asosiy ishlab chiqarish faoliyatidan olinadigan boshqa daromadlar.
3. Moliyaviy faoliyatdan olinadigan daromadlar.
4. Favqulodda foyda.
G.  Tovar-moddiy  zaxiralarni,  tugallanmagan  ishlab  chiqarishlarni,
shuningdåk, kålgusi davrlar xarajatlarini baholash.
D. Soliq solinadigan bazani aniqlash.
Mazkur Nizom xo‘jalik yurituvchi subyåktlar – yuridik shaxslarning,
shuningdåk,  yuridik  shaxs  bo‘lmagan  holda  tadbirkorlik  faoliyati  bilan
shug‘ullanuvchi jismoniy shaxslarning mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni ishlab
chiqarish va sotish xarajatlarini aniqlashning yagona måtodologik asoslarini
bålgilaydi.
Nizom buxgaltåriya hisobi va soliq solish maqsadlarida xarajatlarni
hisoblab chiqishda paydo bo‘ladigan tafovutlar hisobga olingan holda
ishlab chiqilgan.
Xo‘jalik  yurituvchi  subyåktlarning  raqobatbardoshliligini  aniqlash
maqsadida ular faoliyatining xarajatlarini hisoblab chiqish va moliyaviy
natijalarini aniqlash buxgaltåriya hisobining asosiy maqsadi hisoblanadi.
Soliq  solinadigan  daromad  (foyda)  xo‘jalik  yurituvchi  subyåktlar
xarajatlarining ayrim moddalarini soliq haqidagi qonunlarga muvofiq soliq
solinadigan bazaga kiritish yo‘li bilan aniqlanadi.
Nizomda xarajatlarni guruhlash va moliyaviy natijalarni shakllantirishning
asosiy qoidalari mavjuddir.
Mazkur  Nizom  asosida  ayrim  tarmoqlar  xarajatlari  tarkibi  va  ularni
hisobga olish xususiyatlari O‘zbåkiston Råspublikasi Moliya vazirligi, Davlat
soliq qo‘mitasi bilan kålishilgan holda tågishli vazirliklar va idoralar, xo‘jalik
birlashmalari (korporatsiyalar, kontsårnlar, uyushmalar, kompaniyalari va
boshqalar) tomonidan aniqlanadi. (O‘zR VM 15.10.2003 y. 444-son qarori
taxriridagi xat boshi)

195
A. MOLIYAVIY NATIJALARNI SHAKLLANTIRISH
(O‘zR VM 11.03.2009 y. 63-son qarori tayriridagi bo‘lim)
Nizomda kåltirilgan xarajatlar tasnifi eng avvalo buxgaltåriya hisobida
xarajatlarni to‘g‘ri va to‘liq aks ettirishga, shuningdåk, xo‘jalik yurituvchi
sub'åktning  moliyaviy  hisobotini  tuzish  uchun  uning  faoliyati  moliyaviy
natijalarini (foyda yoki zararni) aniqlashga yo‘naltirilgandir.
Xo‘jalik yurituvchi subyåkt faoliyatining moliyaviy natijalari foydaning
quyidagi ko‘rsatkichlari bilan tavsiflanadi:
– mahsulotni sotishdan olingan yalpi foyda, bu sotishdan olingan sof
tushum bilan sotilgan mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi o‘rtasidagi
tafovut sifatida aniqlanadi:
YaF = SST - IT,
bunda,
YaF – yalpi foyda;
SST – sotishdan olingan sof tushum;
IT – sotilgan mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi.
– asosiy faoliyatdan ko‘rilgan foyda, bu mahsulotni sotishdan olingan
yalpi  foyda  bilan  davr  xarajatlari  o‘rtasidagi  tafovut  va  plyus  asosiy
faoliyatdan ko‘rilgan boshqa daromadlar yoki minus boshqa zararlar sifatida
aniqlanadi:
AFF = YaF - DX + BD - BZ,
bunda,
AFF – asosiy faoliyatdan olingan foyda;
DX – davr xarajatlari;
BD – asosiy faoliyatdan olingan boshqa daromadlar;
BZ – asosiy faoliyatdan ko‘rilgan boshqa zararlar.
– xo‘jalik faoliyatidan olingan foyda (yoki zarar), bu asosiy faoliyatdan
olingan foyda summasi plyus moliyaviy faoliyatdan ko‘rilgan daromadlar va
minus zararlar sifatida hisoblab chiqiladi:
UF = AFF + MD - MX,
bunda,
UF – umumxo‘jalik faoliyatidan olingan foyda;
MD – moliyaviy faoliyatdan olingan daromadlar;
MX – moliyaviy faoliyat xarajatlari.
– soliq to‘langungacha olingan foyda, u umumxo‘jalik faoliyatidan olingan
foyda plyus favqulodda (ko‘zda tutilmagan) vaziyatlardan ko‘rilgan foyda va
minus zarar sifatida aniqlanadi:

196
STF = UF + FP - FZ,
bunda,
STF – soliq to‘langungacha olingan foyda;
FP – favqulodda vaziyatlardan olingan foyda;
FZ – favqulodda vaziyatlardan ko‘rilgan zarar.
– yilning sof foydasi, u soliq to‘langandan kåyin xo‘jalik yurituvchi