“Метрология асослари ” фанидан амалий машғулотлар учун электрон ўқув-услубий қўлланма

Халқаро эталонлар – Миллий эталонлар билан қайта тикланадиган ва 
сақланадиган бирликлар ўлчамларини мувофиқлаштириш учун халқаро 
келишув бўйича асос сифатида қабул қилинган эталон. Мисол – Ўлчовлар ва 
тарозилар халқаро бюроси (ЎТХБ) да сақланадиган килограммнинг халқаро 
тимсоли 1-чи ўлчовлар ва тизимлар бош конференцияси (ЎТБК) да 
тасдиқланган.
1-
расмда масса бирлиги (килограмм)нинг халқаро эталонининг ташқи 
кўриниши келтирилган.
1-
расм. Масса бирлигининг 
халқаро тимсоли (эталон) 
1889 йили Ўлчашлар ва тарозилар 
бош конференцияси (ЎТБК) да 
тасдиқланган 
килограммнинг 
халқаро тимсоли платина иридийли 
қотишма тошидан таркиб топади 
(90% Pt, 10% Ir). 
Эталонни сақлаш деганда эталоннинг метрологик хусусиятларини 
белгиланган чегараларда сақлаш учун зарур бўлган амаллар мажмуи 
тушунилади. 
Бирламчи эталонни сақлашда уни мунтазам равишда тадқиқ қилиш, шу 
жумладан бирликни қайта тиклаш ва сақлаш аниқлигини ошириш ва унинг 
ўлчамини узатиш усулларини такомиллаштириш мақсадида бошқа 
давлатларнинг 
миллий 
эталонларига 
солиштириш 
ишлари 
бажарилади.Эталонлар махсус давлат метрологик хизмат марказларида 
сақланади. Ишчи эталонлар ҳам маҳкама метрологик хизмати ва юридик шахс 
метрологик хизмати идораларида уларнинг соҳасига ва белгиланган 
қоидаларга мувофиқ сақланади. Давлат бирламчи ва иккиламчи эталонларнинг 
мажмуи ўлчашлар бирлилигини таъминлашда асос бўладиган мамлакатнинг 
эталон базасини ҳосил қилади. Ўзбекистонда бу ташкилот Ўзбекистон 
Республикасининг миллий эталонлар маркази ҳисобланади. Ишонарли ўлчаш 
информацияси синов натижаларининг ўзаро тан олинишини тасдиқлайдиган 
ва маҳсулот ва хизматларнинг мувофиқлигини тасдиқлаш ва жами баҳолаш 
инфраструктурасини асоси бўлади. Бу ўз навбатида, катталик бирликларини 

---

турли мамлакатлар эталонлари билан қайта тикланадиган ўлчамларини 
доимийлиги ва мажбурий келишишлигига қаттиқ талаблар қўяди.Бу 
талабларни таъминлаш учун миллий эталонлар халқаро ва (ёки) давлатлараро 
эталонлар билан солиштирилиши керак бўлади ва агар бу бошқа мамлакат 
миллий эталонлари билан зарур бўлса.