Bolalar kasalliklari propedevtikasi

Uzunchoq miya - yotiq holda joylashgan bo‗ladi. 5 yoshga kelib bosh miya 
ko‗rinishi kattalarnikiga o‗xshash bo‗ladi, lekin uni makro va mikroskopik tuzilishi 
oxiriga  yetmagan  bo‗ladi.  Markazga  intiluvchi  o‗tkazuvchi  yo‗llari  markazdan 
qochuvchilarga  nisbatan  oldinroq  rivojlanadi.  Chaqaloq  bolalarni  asab  sistemasi 
o‗zida  embrional  ko‗rinishni  saqlaydi.  Bola  tug‗ilgandan  keyin,  uni  bosh  miyasi 
funksional va morfologik tez mukammalashadi. 
Orqa  miya  -  embrional  davrida  yaxshi  rivojlanadi.  Tug‗ilish  davriga  kelib 
taraqqiy  etgan  bo‗ladi  va  og‗irligi  5-6  g.  tashkil  qiladi.  Kattalarga  nisbatan  uzun 
bo‗lib,  xomilada  uzunligi  dumg‗azagacha  keladi.  Chaqaloqlarda  II-bel 
umurtqasining  pastki  qirrasiga,  katta  yoshlarda  I  bel  umurtqasiga  to‗g‗ri  keladi. 
Orqa  miya  suyuqlig‗ini  olish  uchun  nina  tiqilayotganda  sh  o‗nga  ahamiyat  qilish 
kerak.  Yosh  bolalarda  orqa  miyasini  kesib  qaraganda  oldi  shoxini,  orqa  shoxiga 
nisbatan  katta  ekanligini  ko‗rish  mumkin.  Tug‗ilganda  asab  to‗qimalarida  rang 
beruvchi  pigment  bo‗lmaydi,  oq  modda  yaxshi  rivojlanmagan  bo‗ladi.  (kulrang 
moddaga  qaraganda)  va  asab  tolalari  mielin  qobig‗i  bilan  koplanmagan  bo‗ladi. 
Yoshi  kattalashgan  sari  orqa  miyani  o‗tkazuv  yo‗llari  tez  o‗sadi  -  14  marotaba, 
qo‗lrang moddasi esa faqatgina 5 marotaba kattalashadi. Tug‗ilgandan keyin orqa 
miya  bo‗tun  o‗sish  davrida  8  marotaba  kattalashadi  va  haqikiy  og‗irligiga  20 
yoshda yetadi. 
Orqa miya suyuqligining mikdoriy bosimi chaqaloqlarda kam bo‗ladi (orqa 
miya  suyuqligining  normal  bosimi  100-120  mm  suv  ustiniga  teng). 

---

 
67 
Chaqaloqlarlarda suyuklikni (likvor) mikdori 5 ml, emadigan bolalarda 40-60 ml, 
katta  bolalarda  esa  120-200  ml.  Orqa  miya  suyuqligining  rangi  sargish  kukimtir 
bo‗ladi. Buni sababi uni tarkibida rang beruvchi o‗t moddasi (bilirubin) borligidan 
dalolat  beradi  va  uni  fiziologik  ksantoxromiya  deb  ataladi.  Bu  holat  qon  miya 
to‗sig‗ini  o‗tkazuvchanlik  qobiliyatini  oshiqligini  ko‗rsatadi  (gemato-ensefalik 
to‗siq). Orqa miya suyuqligida oqsil ko‗p bo‗ladi. 
Orqa  miya  suyuqligi  tiniq,  rangsiz  (faqat  chaqaloqlardagina  yengil 
ksantoxromiya bo‗ladi), neytrofillar va eritrotsitlar bo‗lmaydi. Chaqaloqlarda 1 ml 
suyuklikda  10-15  limfotsit,  1  yoshdan  oshgandan  keyin  1-5  limfotsit  bo‗lishi 
mumkin.  
 Harakat va asab ruhiyatni rivojlanishi. 
Homilada  teri  retseptorlarining  qitiqlanishidan  paydo  bo‗lgan  harakat 
faoliyati,  uni  «  qorin  ichi»  holatida  (qo‗l,  oyoq  bukilib  yig‗ilgan  qo‗l 
panjalari  yuz  sathida  qisilgan  holda)  bo‗lishini  ta‘minlaydi.  Bu  holat 
bachadon  devoriga  xomilani  eng  kam  qarshilik  ko‗rsatuvchi  qo‗lay  holat  bo‗lib, 
xomiladorlik davrini va tug‗ilish jarayonini normal kechishida muhim o‗rin 
tutadi.  Bu  orqa  miya  reflektor  faoliyati  darajasida  kechadi.Yangi  tug‗ilgan 
chaqaloq  bola  harakati  xususiyatlari  shu  bilan  belgilanadiki,  unda 
organizmni  tashqi  muhit  bilan  o‗zaro  munosabatini  boshqaruvchi  markaziy 
organ  bosh  miya  qobig‗i  faol  holatda  bo‗lmay,  ekstrapiramidal  sistema 
faoliyatini  nazorat  qiluvchi  harakat  analizatorlarining  qobiq  osti  tuzilmalari 
nisbatan  shakllangan  bo‗ladi.  Yangi  tug‗ilgan  chaqaloq  harakati  reflektor 
stereotip harakterga ega bo‗lib, tartibsiz biron maqsadga ega bo‗lmagan, atetoz 
sifat  holatida  bo‗lib,  oyoq  qo‗llarining  bukuvchi  muskullari  tonusi  oshgan 
bo‗ladi.  Bunday  harakatni  tashkil  topishi  Bernshteyn  bo‗yicha  «Talamopollidar» 
daraja  deyiladi.  Homila  va  3-5  oylikkacha  bo‗lgan  bolaning  barcha  xildagi 
harakatlari  mana  shu  darajada  kechadi.  Bolalarda  harakat  koordinatsiyasi 
tug‗ilgandan  keyin  rivojlanib  borsa,  buni  boshqaruvida  «yo‗l  -  yo‗llik  tana» 
hamda  bosh  miya  qobig‗i  ishtiroq  etadi.  Bunda  piramida  yo‗llarini  shakllana 
boshlashi  muhim  o‗rin  tutadi.  Bunday  harakat  tashkil  topishi  «piramida 
striar»  daraja  deyiladi.  Insonga  xos  bo‗lgan  yuqori  darajadagi  harakatni 
tashkil  topishi,  faqat  miya  qobig‗i  darajasida  bo‗lib,  b  o‗nga  Bernshteyn 
bo‗yicha  «predmetli  harakat»  darajasi  deyiladi.  Bu  harakat  bola  katta 
bo‗lguncha  mo‗tassil  takomillashib  boradi.  Harakat  faoliyatining  takomillashib 
borishi  faqat  boshqaruv  zvenolarinnng  shakllanishiga  bog‗liq  bo‗lmay,  harakatni 
qayta  qayta  bajarilishiga,  harakat  tarbiyasiga,  mashqqa  bog‗liq  bo‗ladi.  Bolada 
harakat  funksiyalar  rivoji  ma‘lum  kat‘iy  tartibda  (katta  bo‗lmagan 
cheklanishlar  bilan)  kechadi.  Oldin  ko‗z  muskullari  koordinatsiyasi  va  bosh 
harakati,  keyin  ko‗l  harakatlari  va  undan  keyin  yonboshga  aylanish, 
emaklash,  o‗rnidan  turish  va  yurish  harakatlari  paydo  bo‗ladi.  Bola  tanasining 
harakati  yuqoridan  pastga,  boshdan  oyoqlarga  tomon  yo‗nalishida  amalga 
oshadi. 
Bolada  harakatni  rivojlanishi  bilan  bir  qatorda  shartli  reflekslar  sekin  - 
asta  paydo  bo‗lib  boradi.  Bu  sohani  o‗rganishda  I.P.Pavlovning  shogirdi 
taniqli  pediatr  N.I.Krasnogorskiyning  xizmatlari  katta.  N.I.Krasnogorskiy 

---

 
68 
fikricha, chaqaloq bola miya qobig‗i xujayralari kifoya qiladigan darajada 
yetilgan  bo‗lib,  tug‗ilishning  birinchi  haftalaridanoq  shartli  reflekslarni 
hosil  qilish  mumkin.  2-3  haftalik  chaqaloqlarda  chegaralangan  mikdorda  shartli 
reflekslar  hosil  bo‗ladi.Shartli  reflekslarni  rivojlanishida  birinchi  galda  ovqat 
dominanti  muhim  o‗rin  tutadi.  Agar  yiglayotgan  bolani  emizayotgandek  holatda 
ko‗krakka  yaqinlashtirilsa,  u  yig‗lashdan  to‗xtaydi.  Boshida  shartli 
reflekslar  qiyinchilik  bilan  2  oylikning  oxirgi  3  oylikning  boshlarida 
yaxshi  shakllanib  boradi.  3  yoshdan  katta  bolalarda  ruxiyat  va  no‗tqni 
rivojlanishi  u  bilan  bo‗lgan  turlik  munsabatlar,  uni  seva  bilish,  tarbiya 
omillariga 
bog‗liq 
bo‗lib, 
yosh 
kattalashishm 
bilai  
bular 
mo‗r akkablashib   boradi .  Adabi yotl arda   keltirilishicha  bol  ada  umuman 
aushy rivojlanishni 50% turt yoshgacha bo‗lgai davrga, 30% 4-8 yoshlik, 20% 
8-7 yoshlik davrga to‗g‗ri keladi.