|
Mikroorganizmlar hujayra moddasining elementar tarkibi
(quruq moddaga nisbatan % hisobida)
Elementlarning nomi
Bakteriyalar
Turushlar
Mogor Zamburug
’lar
i (spora mitseliysi)
Uglerod
50,4
49,8
47,9
Azot
12,3
12,4
5,24
Vodorod
6,78
6,7
6,7
Р
2
О
5
4,95
3,54
4,85
К
2
О
2,41
2,34
2,81
SО
3
0,29
0,04
0,11
Na
2
O
0,07
—
1,12
MgO
0,82
0,42
0,38
CaO
0,89
0,38
0,29
Fe
2
O
3
0,08
0,035
0,16
PbO
2
0,03
0,09
0,04
Bu jadvalda mikroorganizmlar hujayrasida ko
’p uchraydigan moddalar
qayd qilingan, bulardan tashqari, hujayra tarkibida oz miqdorda, lekin fiziologik
aktivlik uchun zarur bo
’lgan bir qancha mikroelementlar: bor, marganets,
molibden, rux, mis, kobalt, brom, yod va boshqalar ham uchraydi.
Har xil moddalarning ximiyaviy tuzilishi bilan ularning mikrob hujayrasiga kira
olishi o
’rtasida mustahkam borliqliq bor. Ionlarga ajralmaydigan uglevodorodlar
va boshqa birikmalar, odatda, hujayraga juda tez o
’tadi, agar organik birikmaning
molekulasida aminogruppa, oksigruppa yoki karboksil gruppa bo
’lsa, bunda
moddalarning hujayra ichiga kirish hususiyati keskin o
’zgaradi.
Bunday gruppalar qancha ko
’p bo’lsa, organik moddalarning hujayra ichiga
kirishi sekinlashadi. Hujayra ichiga kiradigan moddalar nafas olishda hosil
bo
’ladigan Н
+
va
НСО
-
ionlariga almashinib o
’tadi.
Oziqlanish tipiga ko
’ra, bakteriyalar juda xilma-xil gruppalarga bo’linadi.
Geterotrof va avtotrof usulda oziqlanish termini hayvonlar va o
’simliklar uchun
qullaniladi.
Lekin
mikroorganizmlar
uchun
yetarli
emas,
chunki
mikroorganizmlar energiya manbaiga ko
’ra, uglerod manbaiga ko’ra va donor
elektronlarga ko
’ra turli gruppalarga bo’linadi. Energiya manbai yorug’lik bo’lsa
— fototroflar, agar energiya manbai oksidlanish-qaytarilish jarayonlari bo’lsa —
xemotroflar, agarda anorganik moddalar
(Н
2
, NH
3
, H
2
S, Fe
2
+, CO
2
) va boshqalar
bo
’lsa — litotroflardir. Tayyor organik moddalarni o’zlashtiruvchilar
organotroflar deb ataladi.
Barcha yashil o
’simliklar, ko’k-yashil suvo’tlar, qirmizi va yashil
rangli oltingugurt bakteriyalari
— fotolitotroflar, nitrifiqatorlar — xemolitotroflar,
hayvonlar
va
ko
’pchilik mikroorganizmlar — xemoorganotroflardir.
Oziqlanishning eng keng tarqalgan turi geterotrof, ya
’ni tayyor organik moddalar
bilan oziqlanishdir.
Geterotroflar orasida saprofitlar qoldiq organik moddalar bilan oziqlansa,
parazitlar tirik organizmlar hisobiga oziqlanadi. Geterotroflardan tashqari,
avtotrof mikroorganizmlar ham bor. Bular xemosintez, fotosintez, fotoreduktsiya
hisobiga o
’zi organik moddalar hosil qiladi. Xemosintez jarayonida SO
2
va
Н
2
O
dan organik modda hosil bo
’ladi, bunda NH
3
→HNO
2
→HNO
3
gacha oksidlanadi
(nitrifiqatorlarda) yoki FeCO3 → Fe(ON)3 ga aylanadi (temir bakteriyalarda). Bu
jarayonlarda ajralgan energiya, hisobiga xemosintez jarayoni amalga oshadi.
Avtotroflar
Н
2
→ Н
2
O gacha oksidlaydi, u tubandagi tenglama buyicha
amalga oshadi: 2Н
2
+ O
2
→ 2Н
2
O +575 kJ.
Tuproqqda bulardan tashqari Bact.pantotropus va Bact.olygocarbophilus ham
uchraydi. Bular uglerodni organik moddalardan yoki SO2 dan oladi. Vodorod
bakteriyalari molekulya
r holdagi Н
2
ni oksidlaydi. Bular orasida anaeroblar,
fakultativ anaeroblar va aeroblar bor. Bu bakteriyalarni 1906 yilda Lebedev va
Kazererlar tekshirganlar.
Vodorod bakteriyalari avtotroflar bo
’lib, rangsiz, spora hosil qilmaydi,
oddiy sun
’iy muhitda (tarkibida azot, aminokislotalar bo’lganda) bemalol usa
oladi. Oziq muhitiga S, P, Mg, K, Sa va mikroelementlardan Fe, Ni qo
’shiladi,
muhit
рН = 6,5 - 7,5 va temperatura 28—35° da yaxshi o’sadi.
Vodorod bakteriyalari tubandagi gazlar aralashmasida tez o
’sadi:
СO
2
- 10%, O
2
– 10 %- 30%, Н
2
– 60 - 80%. Reaktsiya tubandagicha boradi:
H
2
+1/2 O
2
→ H
2
O; ∆F= — 23,5 10
4
Ж ёки 6Н
2
+2О
2
+CO
2
→ [CH
2
O]+5H
2
O.
Fermentlardan gidrogenaza va ATF ishtirok etadi. Bu bakteriyalar uchun
zarur bo
’lgan Н
2
va O
2
suvning elektrol
izidan, С va Н chiqindi moddalardan
olinadi.
Vodorod bakteriyalari sifatli oqsil sintezlash hususiyatiga ega bo
’lganligi
uchun
kosmik
kemalardagi
muhit
uchun
muhim
ahamiyatga
ega.
Fotoreduktsiyani oltingugurtni oksidlovchi yashil va qirmizi rang
bakteriyalar amalga oshiradi. Bular H2S ni o
’zlashtirib, uni yorug’lik energiyasi
hisobiga oksidlaydi.
Haqiqiy fotosintez jarayonini, ya
’ni Н
2
O va СO
2
dan organik modda hosil
qilish va yorug
’lik energiyasidan foydalanib oz miqdorda kislorod ajratish
jarayonini tuban o
’simliklardan yashil suvo’tlar va sodda hayvonlardan yashil
evglena amalga oshiradi.
Ba
’zi bakteriyalar organizmdan tashqarida uchramaydi. Masalan, difteriya
tayoqchasi, zaxm kasalligining spiroxetasi va boshqalar; keyingilari parazit va
saprofit holda yashay oladi. Masalan, kuydirgi yarasini vujudga keltiruvchi Vas.
anthracis sun
’iy oziq muhitida saprofit kabi yaxshi o’sadi. Ba’zi vakillari masalan,
tsellyulozani parchalovchilar qaerda tsellyuloza bo
’lsa, usha yerda uchraydi.
Bakteriyalarni
o
’stirish uchun mahsus oziq muhiti kerak. Saprofit
mikroorganizmlar uchun gusht-pepton-jelatinli va gusht-pepton-agarli substratdan
foydalaniladi.
Mikroorganizmlarning uglerod bilan oziqlanishi. Uglerod manbalariga
ko
’ra, mikroorganizmlar avtotrof, ya’ni uglerodni anorganik moddalardan
o
’zlashtiruvchilarga va geterotrof, ya’ni uglerodni organik holda
o
’zlashtiruvchilarga bo’linadi. Turli shakarlar, spirtlar, organik kislotalar,
uglevodorodlar bular uchun asosiy oziq manbai bo
’ladi. Eng yaxshi oziq tarkibida
oksidlangai
СН
2
OН-СНOН-СOОН gruppalari bo’lgan uglerod manbalaridir,
shuning uchun bunday gruppalarga ega bo
’lgan glitserin, mannit, shakarlar va bir
qator organik kislotalar eng yaxshi oziq manbai hisoblanadi. Chumoli
kislota
(
НСOOН) va shovul kislota (СOOН-СOOН) faqat ba’zi mikroorganizmlar
tomonidan o
’zlashtiriladi, xolos. Ayrim bakteriyalar, masalan, Aspergillus flavus
parafin yoki yog kislotalarni o
’zlashtira oladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
