’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta ‘lim vazirligi qarshi davlat universiteti

BAKTERIOFAGNING   QO
’LLANILISHI 
Bakteriofag  meditsina  va  veterinariyada  turli  maqsadlarda,  masalan,  bir 
qator kasalliklarni davolash uchun qo
’llaniladi. Kasalni bakteriofag bilan davolash 
fagoterapiya  deyiladi,  kasallikning  oldini  olish  maqsadida  qo
’llanilsa 
fagoprofilaktika va kasallikni aniqlash uchun qo
’llanilsa fagodiagnostika deyiladi. 
Bakteriofag  uchburchak  dizenteriya,  vabo,  toun,  qorin  tifi,  paratifni, 
kolibakterioz  kasalliklarining  oldini  olishda  hamda  jaroxatli  infektsiyalarni 
qo
’zg’atuvchilar  —  streptokokk,  stafilokokk,  gazli  gangrenalarga  qarshi 
ko
’rashishda ham qo’llaniladi.  
Qo
’llaniladigan  bakteriofag  bir  turli  mikrobning  birgina  tipiga  ta’sir 
etadigan  (monovalentlik)  yoki  mikrob  ko
’p tiplik bo’lsa, uning hamma tiplariga 
ham  ta
’sir etadigan (polivalentlik) bo’lishi mumkin. Monovalentlik fagdan ko’ra 
polivalentlik  fag  ko
’proq  ishlatiladi.  Bakteriofag  ba’zan  suyuq  holda,  ba’zan 
quritilgan  tabletka  shaklida  suv  bilan  ichkaziladi.  Davolash  yoki  kasallikning 
oldini  olish  uchun  ishlatiladigan  fagni  hayvonga  ichirish  mumkin.  Fag  yaraga 
poroshoq  holida  sepiladi  va  fag  aralash  suvga  doqani  xullab  yaraga  bog
’lash 
mumkin. Ba
’zan fag yaraning atrofiga ukol qilinadi. 
Anaerob  infektsiyasida  fagni  hayvon  qon  tomiriga  yuborish  ham  mumkin. 
Fagni  hayvonga  ichirishdan  oldin  uning  oshqozondagi  HCI  ni  neytrallash  kerak. 
Bu  koidaga  amal  qilinmasa,  fag  HCI  ta
’sirida  uz  kuchini  yo’qotadi  va  ta’sir 
etmaydi.  Hayvon  oshqozonidagi  NS1  ni  neytrallash  uchun  osh  sodasining  5%  li 
eritmasidan  25-50  g  unga  ichirish  shart.  Hayvonga  ichirilgan  bakteriofag 
ichaklarda 7
—8 kungacha saqlanishi mumkin. 

---

Fag  yordamida  diagnoz  kuyish  uchun  avvaldan  ma
’lum  bakteriofag  bilan 
noma
’lum  mikrobga  ta’sir  etib  sinab  kuriladi.  Agar  mikrob  shu  bakteriofag 
ta
’sirida  yemirilsa,  demak  bu  mikrob  shu  bakteriofagning  spetsifik  xususiyatiga 
mos kelgan bo
’ladi. Shu yo’l bilan fagga qarab noma’lum mikrobni identifikatsiya 
qilish va natijada kasallik diagnozini fag yordami bilan aniqlash mumkin. 
Laboratoriya  sharoitida  ba
’zan  kasallikni  qo’zg’atuvchi  mikrobni  topish 
juda qiyin yoki sira topilmasligi mumkin. Bunday vaqtlarda fag diagnostikasidan 
foydalanib, kasallikni  aniqlasa bo
’ladi. Tekshirilgan materialdan filtrat olinadi, u 
kasallik  qo
’zg’atuvchi  bilan  ta’sir  etqizilganda  unda  lizis  holati  ro’y  bersa, 
spetsifik  fag  borligi  aniqlanadi  va  shunga  asoslanib  kasallikning  diagnozi 
tasdiqlanishi  mumkin.  Xuddi  shu  usul  bilan  suv  va  qancha  roqni  tekshirib,  unda 
qanday  mikroblarga  qarshi  bakteriofag  borligini  aniqlash  va  shunga  asoslanib, 
qanday  mikroflora  borligini kursatish  mumkin. Bu  usul  sanitariya-bakteriologiya 
sohasida  ishlatiladi,  shuningdek  u  suvning  mikrob  bilan  kanchalik  ifloslanganini 
bildiruvchi kursatkich hisoblanadi. 
Fag  yordamida  kuydirgi,  biyalarning  yuqumli  kasallikdan  bola  tashlashi, 
dizenteriya, brutsellyoz va boshqa kasalliklarning qo
’zg’atuvchisi aniqlanadi.