Mavzu: qovoqnamolar, kovulnamolar, gulhayrinamolar, gazandanamolar, sutlamanamolar, toshyorarnamolar

Burchоqdоshlar (Dukkakdоshlar) Fabaceae (Leguminosae) оilasi 

 

Dukkakdоshlar оilasi eng katta оilalardan biri bo`lib, 650 turkumga mansub 18000 turni 

o`z ichiga оladi. Bu оila vakillari yer sharining hamma quruqliklarida uchraydi. O`zbеkistоnda 

esa  35  turkumga  mansub  422  turi  o`sadi.  Bu  оila  3  оilachaga  bo`linadi.  Bular 

tsеzalpindоshlar, mimоzadоshlar va burchоqdоshlar. 

 

Burchоqdоshlar оilasining eng yirik turkumi Astragal (Astragalus) bo`lib, unga 3300 

ga yaqin tur kiradi. 

Burchoqdoshlar (Dukkakdoshlar) oilasi — Fabaceae 

Burchoqdoshlar ajdoddagi eng yirik oilalardan bo'lib, 650 ta turkumga mansub 18000 ta 

turlarni  o'z  ichiga  oladi.  Ular  Yer  shari  bo'ylab  keng  tarqalgan.  Hayotiy  shakliga  ko'ra  o't, 

yarimbuta,  buta  va  daraxtlardan  iborat.  Barglari  asosan  murakkab,  ba'zan  oddiy,  hamisha 

yonbargchali.  Gullari  ikki  jinsli,  zigomorf,  ba'zan  aktinomorf,  shingilsimon,  kallaksimon  yoki 

yoyiq to'pgullarda o'rnashgan. 

Gulkosachabargi 5 ta, ba'zan 4 ta, ko'pincha qo'shilib o'sgan. Gultojbarglari ham 5 tadan. 

Ustki yirik gultojibargga yelkan, ikkita yonidagisiga qanotcha, ikkita ostkisiga qayiqcha deyiladi. 

Urug'chisi  asosan  10  ta,  9  tasi  qo'shilib  o'sgan,  bittasi  erkin  o'rnashgan.  Urug'chisi  bitta,  atrofi 

qo'shilib  o'sgan  changchilari  bilan  o'ralgan.  Tugunchasi  ustki.  Gul  formulasi:  Ca(S)  Col+2+(2) 

A(9)+1  G,  Mevasi  turlicha  shakldagi  dukkaklardan  iborat.  Hasharotlar  orqali  va  o'z-  o'zidan 

changlanadi. Dukkagida bittadan bir nechtagacha urug'i bo'ladi. 

Dukkakdоshlar оilasi eng katta оilalardan biri bo`lib, 650 turkumga mansub 18000 turni 

o`z ichiga оladi. Bu оila vakillari yer sharining hamma quruqliklarida uchraydi. O'rta Osiyoda 

oilaning 40 ta turkumga mansub 1093 ta turi, O`zbеkistоnda esa 35 turkumga mansub 422 turi 

---

o`sadi.  Bu  оila  3  оilachaga  bo`linadi.  Bular  tsеzalpindоshlar,  mimоzadоshlar  va 

burchоqdоshlar. 

Sezalpiniyadoshchalar  oilachasining  turlari  O'zbekistonda  tabiiy  holda  nihoyatda  kam 

uchraydi. Bularga Griffit arg'uvoni (Cercis griffithii), Gimnokladus (Gymnocladus) kabilar kiradi. 

Griffit  arg'uvoni  respublikaning  tog'li  hududlarida  (G'arbiy  Tiyonshan,  Bobotog',  Hisorda) 

tarqalgan, barg chiqarmasdan erta bahorda gullaydigan daraxt. O'zbekiston Respublikasi „Qizil 

kitob"iga kiritilgan. 

Oilachaning ayrim turlari madaniy (ekma) o'simlik sifatida sug'oriladigan yerlarda ekiladi. 

Masalan, kassiya (Cassia) turkumining sano deb ataladigan ayrim turlari respublikaning janubiy 

hududlarida bir yillik dorivor o'simlik sifatida ekiladi. Gledichiya (Gleditshia) ning 2 ta turi (G. 

caspia  va  G.  triacanthos)  ham  asalshiraga  boy  va  manzarali  o'simlik  sifatida  o'stiriladi. 

Mimozadoshchalar oilachasining ayrim turlari O'zbekistonda manzarali o'simlik sifatida ekiladi. 

Akatsiya (Acacia) va albitsiya (Albizia) turkumlarining ba'zi turlari bunga misol bo'ladi. Turlarga 

boyligi,  tabiatda  va  qishloq  xo'jaligida  madaniy  o'simlik  sifatida  keng  tarqalgani  bilan 

Kapalakdoshchalar  oilasi  alohida  o'rinda  turadi.  Oilaga  Astragal  (Astragalus),  Oksittropis 

(Oxytropis), Burchoq (Vicia), Beda (Medicago) kabi turlarga boy yirik turkumlar; turlari madaniy 

o'simlik sifatida ko'plab ekiladigan No'xat (Cicer), Yeryong'oq (Arachis), Loviya (Vigna), Fasol 

(Phaseolus),  Burchoq  (Vicia)  kabi  turkumlarning  ko'pchilik  turlari;  Shirinmiya  (Glycyrrjiza), 

Oqquray  (Psoralea),  Qashqarbeda  (Melilotus)  va  Afsonak  (Thermopsis)  lurkumlariga  kiruvchi 

dorivor  o'simliklar;  Bcda  (Medicago),  Yantoq  (Alhagi),  Scbarga  (Trifolium)  singari  turkumlari 

sifatli ycm-xashak bo'ladigan turlarni o'z ichiga oladi (3.29-rasm). 

Shuningdek,  oilachaning  ba'zi  turlari  katta-katta  hududlarni  egallab,  o'simliklar 

qoplamining shakllanishida ham muhim rol o'ynaydi.