Ma’ruza matnlari

kuchsiz  pozitsiyadir.  Demak,  bunday  pozitsiyadagi  ziddiyat  barqaror 
bo‘lmagan  ziddiyat  deyiladi.  Unli  va  undosh  orasidagi  qarama-qarshilik 
barqaror ziddiyatga misol bo‘la oladi. Yoki undoshning paydo bo‘lish o‘rniga 
ko‘ra,  unlilarning  tor-kenglik  xossalariga  ko‘ra  zidlanishi  ham  barqaror 
ziddiyatdir.  Lablanish  belgisiga  ko‘ra  [o‘]~[e]sistemachasi  ham  barqaror 
ziddiyat asosiga qurilgan. 
 
 
Mustaqil o‘qish uchun 
Fonologiya maktablari  
Moskva va Peterburg fonologiya maktablari nazariyalari o‘rtasidagi ilmiy tortishuv faqatgina 
fonologik metod va fonema tushunchasiga ta’rif doirasida bordi.  
Peterburg  fonologiya  maktabi  (PFM)  nazariyasi  L.V.Shcherbaning  fonologik  nazariyasiga 
asoslanib,  fonema  va  uning  voqelanishini  tan  oladi.  Bu  maktab  vakillari  –  L.R.Zinder, 
M.I.Matusevich, A.N.Gvozdev va boshqalardir. L.R.Zinderning fikricha: 
fonema boshqa til birliklaridan farq qiluvchi birlik; 
fonema fonetik birlik, u nutq tovushlarn orqali ma’lum fonetik xususiyatiga ega bo‘ladi.  
Ko‘rinadiki,  fonema  tilda  o‘zining  aniq  vazifasiga  va  moddiy  jihatdan  o‘z  artikulyatsion-
akustik xususiyatiga ega. PFM maktabi fonemaga so‘zlarning ma’nolarini farqlovchi aniq eng kichik 
til (tovush) birligi deb qaraydi.  
Moskva  fonologiya  maktabi  (MFM)  vakillari  N.F.Yakovlev,  P.S.Kuznetsov,  V.N.Sidorov, 
R.I.Avanesov,  A.A.Reformatskiy  va  boshqalardir.  Ular  ma’lum  tovushning  biror  fonemaga  tegishli 

---

Ma’ruza matnlari.  
 
65 
ekanligini  aniqlashda  tovushniig  so‘zdagi  o‘rni  (pozitsiyasi)ga  asoslanadi.  Bunda  nutq 
tovushlarining  biror  fonemaga  tegishli  ekanligi  ular  o‘rtasidagi  artikulyatsion-akustik  yaqinlikni 
inkor etadi. Keyingi qarash PFM uchun xos. Shu tufayli MFM bo‘yicha fonema so‘zlarni farqlovchi 
birlik sifagida qaraladi.