Jizzax politexnika instituti «qurilish materiallari va konstruksiyalari»

Qo‘llaniladigan  ta'lim  texnologiyalari:  kompyuter  texnologiyalari  (grafiklardan, 
testlardan  foydalanish),  klaster,  besh  minutlik  esse,  ko‘rgazmali  ta'lim  metodlari  (  namoyish, 
illyustratsiya, videousul, slaydlar); 
Darsni o‘tishda qo‘llaniladigan pedagogik metod turlari: 
- 
Aqliy hujum, klaster, besh minutlik esse,  blits-sO‘rov. 
Darsni o‘tishda qo‘llaniladigan texnik vosita turi: 
- 
Ko‘rgazmali qurol 
- 
Proektor 
- 
Slayd 
- 
Tarqatma material 
4-mavzu (2 soat). 
Sovuqqa qarshi qo‘shimchali materiallarga va betonni tarkibini tanlashda 
qo‘yiladigan talablar 
Reja 
1.Sovuqqa qarshi  effektli kompleks Monolit devorlar.  
2.Sovuqqa qarshi  qo‘shimchani  samaradorligini   
Sovuqqa qarshi  effektli  kompleks qo‘shimcha  sifat ko‘rsatkichlari  bo‘yicha quruq  va 
suyuq  ko‘rinishda  TU-5870-008-580-42865-05    talablarini  qoniqtirishi  kerak:  jigar  randagi 
suvda  eriydigan kukun  yoki to‘q jigar rangdagi  30% dan kam  bo‘lmagan  konsentratsiyaga ega  
suvli eritma. 
Sovuqqa  qarshi    qo‘shimchali    betonlarni    tayyorlashda  GOST  10178  ga    mos    tez 
qotuvchi  portlandsementlarni  qo‘shimchasiz va mineral  qo‘shimchali  400 markali  va yuqori  
klinkerli, S3A miqdori 10% dan oshgan  portlandsementlar  qo‘llash tavsiya etiladi. 
Tez  qotuvchi    Shlakoportlandsementni    va  markasi  400,  500  Shlakoportlandsementni  
qoida bo‘yicha betonni  elektr isitish bilan  birgalikda  qo‘llanishi  ruxsat etiladi. 
Betonga sovuqqa  chidamligi  bo‘yicha  (F 100 va yuqori) talab qo‘yilgan  holatda,  faqat  
S3A  miqdori  6%  gachan    ega  bo‘lgan    portlandsementlar    qo‘llaniladi,  agarda    loyixada  
portlandsement  turi  bo‘yicha    maxsus  ko‘rsatkichlar    bo‘lmasa.  Boshqa  turdagi  sementlarni  
qo‘llash  shartlari  (pussilan,  sulfatga  chidamli,  Shlakoportlandsementlar)  raxbariyat    aniqlaydi.  
Sovuqqa qarshi  qo‘shimchali ishchi  eritmalarni va  beton qorishmasini   tayyorlash uchun   suv 
GOST – 23732 talablarini qoniqtirishi kerak. Og‘ir  va g‘ovakli  betonlar  uchun to‘ldirg‘ichlar  
GOST - 26633, GOST – 25820 talablarini  qoniqtirishi kerak. 

---

Natriy  va  kaliy  tuzlari  bilan    betonlarni  tayyorlashga    mo‘ljallangan    to‘ldirg‘ichlar    - 
qobiliyatsiz  kremnesementli qo‘shimchalar tarkibida  bo‘lmasligi kerak (opal, xalsedon, obsidin, 
seomet va boshqalar), chunki uni bo‘lishi  betonni ishqoriy  yemirilishiga  olib kelishi  mumkin, 
u  esa  nihoyatda    intensiv  nam    muhitda    rivojlanadi.    Yomon  kristallangan    kremniy  kislotani  
ishqorlar  bilan  reaksiyaga  kirishishi  natijasida    betonda    ichki  kuchlanish    ro‘yobga  keladi  va 
konstruksiya    buzilishiga      olib  kelgunga    mikro-makro  darzliklarni    chaqiradi.    Sovuq 
to‘ldirg‘ichlarda  beton  qorishmasini  tayyorlaganda  ularda  muz, qor  qo‘shimchalari bo‘lishi  
man  etiladi.    Talab  qilinadigan    sinfli  beton    tarkibi    va  beton    qorishmasini   xarakatchanligini  
tanlash  oldin  qo‘shimchasiz,    so‘ng    qo‘shimcha  bilan    ma’lum  bo‘lgan  xamma    usul  bilan  
amalga  oshirilishi    mumkin  va  beton    qorishmasini    xarakatchanligini    aniqlab    va  uni    saqlab 
qolish. Sovuqqa qarshi qo‘shimchali  beton  qorishmasini  xarakatchanligi xuddi  oddiy  beton  
uchun    belgilanadi    faqat  konstruksiyani    geometrik    xususiyatlariga  yoki    jipslashishi    va 
qorishmani  zichlantirish  vositalariga  bog‘langan holda.  Beton qorishmasini  xarakatchanligini  
kamaytirishga    intilishi  kerak.  Chunki  bu    betonni  boshlang‘ich    muddatlarida    qotishini  
tezlashtirishiga  ko‘maklashadi.  Betonni tarkibini  sovuqqa chidamligi      (F 150 va ko‘p) suv 
o‘tkazmasligi    (W4  va  ko‘p)  talablari  bo‘yicha    loyixalashtirilganda    qorishma  30  min.  oldin  
quyuqlashadi, uni joylashtirishni  davomiyligidan  qat’iy nazar   beton tarkibiga  tutib qolishni  
sekinlashtiruvchi  qo‘shimchani  kiritish  ko‘zda  tutish zarur. Sovuqqa chidamlik  bo‘yicha   (F 
200 va  yuqori) loyixaviy talabli  betonlarga   havo  olib  kiruvchi    yoki  mikrogaz   hosil  qiluvchi  
qo‘shimchalar    kiritish    kerak,    ularni  turi    va  soni    talablariga    muvofiq    o‘rnatilgan.  Beton 
qorishmasiga    havo  olib  kiruvchi    qo‘shimchalarni      kiritish  zarurligida    kiritilayotgan    havoni  
qorishmani  plastik  xossalariga   maxsus  ta’sirini  xisobga olinishi  kerak – tebranish  ta’sirida  
joylashni  oshirish. Shuning  uchun  sovuqqa  qarshi qo‘shimchalari  havo olib  kiruvchilar bilan  
moslaganda    suvni  sarfi    kamayishi    xisobiga    qorishmasini    xarakatchanligini    pasayishi  
mumkin,  bu  esa  betonni    g‘ovakligini    ozgina    oshishi  bilan    bog‘langan    betonni  
mustahkamligini    pasayishini    o‘rnini  bosadi.    Ekspluatatsiya    jarayonida    bir  xil  holatlarda  
beton  va  temir  beton    konstruksiyalar    tashqi  muhitni    xar  xil  ta’siri    duch  kelishi    mumkin 
(navbatma-navbat  qizdirish,  sovish,  namlanish    va  qurish,  agressiv    suyuqliklar  va  gazlarni  
ta’siri).  Ular  betonlarni    va  konstruksiyalarni    oldindan  buzilishiga    sabab  bo‘lishi    mumkin.  
Shuning  uchun    betonda    sovuqqa  qarshi    qo‘shimchalardan    foydalanish  uchun    oldindan  
maxsus  sinovlar    GOST  30459  ga  binoan    o‘tqazilishi    kerak.  Majburiy    tartibda    betonga  
yemirilishi    ta’sirini    sinovni    o‘tkazishi  kerak,  tarkibida    suvda  eriydigan    ishqoriy  metallarni  
tuz  qo‘shimchalari    betonlar  uchun    sement    massasidan    0,3%  dan  ko‘p  miqdorda  (N2O  ga  
xisoblaganda)    tuz  hosil  bo‘lishini    aniqlash  kerak.  Sovuqda  qotadigan    betonlarni  talab   
qilinadigan    sifat      ko‘rsatkichlarini    aniqlash  uchun    GOST-30459  bo‘yicha    namunalar  
tayyorlashda va ularni  sinashadi. 
Sovuqqa  qarshi    qo‘shimchani    samaradorligini    salbiy    haroratda    qotuvchi    betonni  
mustahkamlikka  ega bo‘lishi  bo‘yicha  aniqlanadi. Betonni  mustahkamligini   salbiy  haroratda  
qotishidan  keyin  o‘zgarishini  formula  bo‘yicha  aniqlanadi: 
                 
R28  –  28  sut.  davomida    muzlatish    kamerasida    bo‘lgandan    keyin    asosiy    tarkibli  
betonlarni  mustahkamligi  Mna; 
 R28k  –  normal    sharoitda    qotishdan    keyin  nazorat    tarkibli    betonni  mustahkamligi  
Mna.  Qishki  vaqtida    ishlarni  bajarishda    bir  qator  shartlarga    rioya    qilishi  zarur.  Ularni  
bajarilishi    uzoqqa  ishlatish    va  belgilangan    ko‘rsatkichlari    bo‘yicha    normativlarga    va 
talablarga   javob beradigan  buyumlar  va konstruksiyalarni  olish  imkonini beradi. 

---

 
2.4. Qo‘shimchani  suvli  eritmasini  tayyorlash 
 
1. Kompleks   sovuqqa qarshi  qo‘shimcha  beton   qorishmasiga  ishchi  konsentratsiyani  
suvli eritma  ko‘rinishida  kiritiladi. Qo‘llanadigan  eritmani  ishchi  konsentratsiyasi  iste’moli 
bilan    texnologiyani    talablaridan    qo‘llanishi    shartlaridan    va  foydalanganda    qulayligidan  
talablaridan kelib chiqqan  holda  tanlanadi.  Qo‘shimchani quruq  ko‘rinishda  qo‘llash tavsiya  
etilmaydi, chunki  bu holda  uni ishlatish  samaradorligi  30% dan  oshmaydi. 
2.  Qo‘shimchani  eritmasini    atrof  muxitni    ijobiy  haroratda    toza  idishlarda    tayyorlash  
maqsadga  muvofiqdir.  Bir  xil    maxsulot    bo‘lguncha    aralashtirib    eritishni    davom  ettirishi 
kerak.  Uzoq  vaqt  eritma  saqlaganda  qo‘shimchani   qo‘llanishidan  oldin  aralashtirish kerak.  
3.  Jadvalda    5-qo‘shimchani    suvli  eritmasini    zichligini    quruq  moddani    massali  
ulushini    foiz  miqdoridan    bog‘liqligi    va  xar  xil    haroratda    betonni    qotishida    dozirovkasi  
keltirilgan: