Jizzax politexnika instituti «qurilish materiallari va konstruksiyalari»

 
Nazorat savollar: 
 

---

1. Sanoat chiqindilari atrof muhitga qanday  ta’sir ko‘rsatadi? 
2.  Sanoat chiqindilaridan foydalanishning qanday yo‘llari mavjud? 
3. Utilizatsiya nima? 
4. Sanoat chiqindilari qanday sinflanadi? 
 
2-modul. 
Xalq xo‘jaligi va sanoat ishlab chiqarish soha chiqindilari. 
3-mavzu. 
Metallurgiya sanoat chiqindilari asosida materiallar 
Reja: 
 1. Metallurgiya sanoat chiqindilari asosida materiallar. 
   2.  Metallurgiya  sanoati  chiqindilarini  qurilish  materiallari  ishlab  chiqarishdagi 
nazariy asoslari. 
  
Tayanch so‘z va iboralar: metallurgiya shlagi; ruda; origan; nordonlashtirilgan 
nikel rudasi; koks. 
1.  Metallurgiya sanoat chiqindilari asosida materiallar  
Metallurgiya  Shlaklari.  Metallurgiya  jarayon  chiqindisining  asosiy  miqdori 
Shlak ko‘rinishida hosil bo‘ladi. 
Shlaklar  -  bu  dastlabki  materiallar  komponentlarining  yuqori  darajadagi 
o‘zaro  ta’siri  mahsulotdir  (yoqilg‘i,  ruda,  origan  va  gazli  muhit).  Ularning 
kimyoviy tarkibi va tuzilishi tarkibiing bo‘sh (g‘ovakli) turiga, eritiladigan metall 
turiga,  metallurgiya  jarayoni  xususiyatlariga,  sovutish  sharoitiga  bog‘liq  ravishda 
o‘zgaradi. 
Metallurgiya Shlaklari qora va rangli metallurgiya Shlaklariga bo‘linadi. 
Jarayon xarakteriga va pech turiga qarab qora metallurgiya Shlaki quyidagi 
turlarga  bo‘linadi:  domna,  po‘lat  eritish,  (marten,  konverter,  bessemer  va  tomas, 
elektroeritish);  ferrosplav  ishlab  chiqarish;  vagranka  Shlaklari.  Ularning  ichida 
ko‘p  Shlak  chiqaradigan  domna  pechidir,  unda  Shlak  1t  cho‘yanga  0,6...0,7  t  ni 
tashkil  etadi.  1t  po‘lat  eritilganda  chiqadigan  Shlak  sezinarli  kamrok;  marten 

---

usulida - 0,2...0,3t; bessemer va tomasda -0,1...02 Elektropechda po‘lat eritilganda 
—  0,1—0,4  t,  fsrrosplav  ishlab  chiqarishda  va  vagravka  tlaklari  nisbatan  ko‘p 
emas.  Rangli  metallurgiyada  Shlakning  chiqishi  olinaligan  dastlabki  shixta 
metallning  tarkibiga  bog‘liq.  Tarkibida  10...15%  misi  bo‘lgan  mis  konsentratlar 
yallig‘  qaytaruvchi    pechlarda  eritilganda  chiqadigan  Shlaklar  10...20  r  1  t 
metallga  nisbatan  shaxta  pechlarida  eritilganda  mis  rudasi  tarkibida  1...2%  mis 
bo‘lsa 50...100 t, shaxta eritishda nordonlashtirilgan nikel rudadan - 100...200 t ni 
tashkil  etadi.  Domna  Shlakining  kimyoviy  tarkibi  asosiy  to‘rtta  oksidlarda 
ko‘rsatilgan:  C
a
O(29...30%).  MgO(0...18%),    Al
3
,O(5...23%)  va  Sio
2
(30...40%).. 
Ularda ko‘p   bo‘lmagan   miqdorda   temir   oksidlari   saqlanadi   (0,2...0,6%)   va 
marganets          (0,3..1%),          shuningdek          oltingugurt          (0,5...3,1%).          Po‘lat 
eritilgandagi  Shlaklar  tarkibida  temir  oksid  (20%  gacha)  va  marganets  (10% 
gacha)  borligi  bilan  xarakterlanadi.  Rangli  megallar  Shlaki  uchun  kam  miqdorda 
CaO+MgO(7...13%)  va  yuqori  miqdorda  FeO(21...61%) ligi bilan    xarakterlidir.    
Asosiy        komponentlardan        tashqari        rangli  metallurgiya  Shlakida  kam 
miqdorda  aniqlanmagan  metallar  -  mis,  sink,  qo‘rgoshin,  nikel’  va  boshqalar 
bo‘lishi mumkin.