|
Surxondaryo viloyati aholisining tabiiy va migratsion harakati
(2012 yil, promilleda)
1-jadval
SHahar va
tumanlar
nomi
Tabiiy harakat
Mexanik harakat
tug’ilish o’lim
tabiiy
ko’payish
kelgan
lar
ketgan
lar
migratsiy
a
qoldig’i
Viloyat
bo‟yicha
23,7
3,9
19,8
5,4
5,6
-2,4
Termiz sh.
20,9
4,5
16,4
8,1
3,9
4,2
tumanlar:
1 Angor
26,3
4,3
22,0
7,4
6,3
1,1
2 Bandixon
24,8
3,1
21,7
10,0
9,1
0,9
3 Boysun
28,0
4,4
23,6
9,2
4,1
5,1
4 Denov
23,6
4,1
19,5
3,1
3,8
-0,7
5 Jarqo’rg’on
24,3
4,2
20,1
4,1
5,5
-1,4
6 Muzrabot
23,4
3,4
20,0
9,2
9,4
-0,2
7 Oltinsoy
23,8
3,9
19,9
5,5
5,3
0,2
8 Sariosiyo
26,4
3,7
22,7
3,9
5,7
-1,8
9 Termiz
24,0
4,8
19,2
4,5
1,8
2,7
10 Uzun
26,1
4,3
21,8
2,7
4,2
-1,5
11 SHerobod
23,0
4,1
18,9
5,0
6,5
-1,5
12 SHo’rchi
23,6
4,2
19,4
6,8
8,3
-1,5
13 Qiziriq
25,9
3,5
22,4
7,9
9,7
-1,8
14 Qumqo’rg’o
n
23,9
3,5
20,4
3,6
4,5
-0,9
Termiz shahri, Denov, Jarqo’rg’on, SHerobod, SHo’rchi kabi tumanlarda
esa har 1000ta tirik tug’ilgan bolalarga nisbatan 1 yoshgacha bo’lgan bolalar o’limi
viloyat o’rtacha ko’rsatkichlaridan yuqori (7,2 ‰). Bunga asosan qo’shni
Tojikiston Respublikasi Tursunzoda shahridagi allyuminiy zavodining viloyat
ekologik vaziyatiga salbiy ta’siri va tibbiy sohada hal qilinishi zarur bo’lgan
muammolarning ko’pligi ham ta’sir ko’rsatadi.
Tug’ilish va o’lim ko’rsatkichlari tabiiy ko’payish ko’rsatkichini keltirib
chiqarib, u ijtimoiy-iqtisodiy, biologik, demografik va boshqa omillarga bog’liq.
Surxondaryo viloyati aholisining tabiiy ko’payish darajasiga ushbu omillar ichida
milliy omil ham katta ta’sir ko’rsatadi. Mustaqillik yillarida respublikamizda
ishsizlik darajasini kamaytirishga mintaqalarda mavjud tabiiy va iqtisodiy
imkoniyatlardan samarali foydalangan holda yangi tarmoqlarni tashkil etish, kichik
biznesning rivojlanishiga imkoniyat yaratish orqali erishishga harakat qilindi. Bu
haqda 2008 yil 25 martda bo’lib o’tgan Viloyat kengashi sessiyasida respublika
prezidenti I.A.Karimov gapirib, «…aholining bandlik darajasini oshirish, shu
asosda uning daromadlari va turmush farovonligini yuksaltirish muhim ahamiyat
kasb etadi… Buning uchun ishchi kuchini ko’p talab etadigan yengil va oziq-
ovqat, mahalliy xom ashyoni qayta ishlash sanoati korxonalarini tashkil etish
yuzasidan aniq va amaliy chora-tadbirlar ko’rish lozim. SHu bilan birga
kasanachilik, oilaviy tadbirkorlik, shaxsiy chorva xo’jaligini rivojlantirish bo’yicha
ham ishlarni kuchaytirish zarur…»ligini ta’kidlab o’tdi.
2
3. Suv resurslari omili.
Mintaqada Surxondaryo (Qoratog’ va To’polang daryolari qo’shilishidan
hosil bo’lgan), SHeroboddaryo, Sangardakka o’xshash katta va kichik daryolar
mavjud. Sug’orma dehqonchilikning rivojlanganligi, yangi yer maydonlarining
o’zlashtirilishi natijasida o’tgan asrning II yarmidan boshlab viloyatda 13 ta kanal
va 5 ta suv omborlari tashkil etildi. Daryolarning asosiy to’yinish manbaalari qor,
muz va yer osti suvlari hisoblanadi.
Viloyatda Surxondaryo va SHeroboddaryo yirik daryolar hisoblanib, ulardan
viloyatning barcha ekin maydonlarini sug’orishda foydalaniladi.V.L.SHulьts va
2
Халқ сўзи, 26.03.08.
L.I.SHalatovaning (1965) hisoblariga ko’ra, Surxondaryo va SHeroboddaryo suv
yig’adigan maydoni 8406 km
2
, oqim moduli esa 13,2 m/sek km
2
. Viloyatning
barcha daryolari gidrografik jihatdan Amudaryo havzasiga kiradi.
Surxondaryo To’polongdaryo va Qoratog’daryoning qo’shilishidan hosil
bo’ladi. To’polongdaryo Qoratog’daryoga nisbatan ikki martadan ortiqroq
sersuvdir, uning tog’lardan chiqish yeridagi o’rtacha ko’p yillik suv sarfi 52
m
3
/sek, Qoratog’daryosiniki 23 m
3
/sekunddan iborat.
Viloyat daryolarida oktyabr-fevral oylarida suv sarfining kamayishi
kuzatilsa, mart oyida suv toshib oqadi, ayniqsa, may oyida suvning ko’tarilishi eng
yuqori darajada bo’ladi. Iyun oyiga kelib suvning kamayishi boshlanadi. Bunday
daryo
rejimining
xilma-xilligi
ulardan
sug’orish
uchun
foydalanishda
qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi.
1950 yillarning oxiriga kelib viloyatning yirik daryolari suvidan yil
davomida dehqonchilikda oqilona foydalanish maqsadida umumiy sig’imi 800 mln
m
3
bo’lgan Janubiy Surxon
suv ombori 1964 yilda ishga tushirildi. Uning maydoni
65,0 km
2,
o’rtacha chuqurligi 12,3 m., bundan biroz oldinroq,
ya’ni 1960 yilda suv
sig’imi 160 mln. m
3
, maydoni 10,0
km
2
bo’lgan Uchqizil suv ombori barpo etildi.
SHuningdek, hajmi 12,8 mln. m
3
bo’lgan Degrez va boshqa suv omborlar ham
qurib bitkazildi. Natijada, yangi yerlarni o’zlashtirish hisobiga sug’oriladigan ekin
maydonlar kengayib, paxta yetishtirish hajmi ekstensiv asosda o’sib bordi.
Agar viloyat hududi joylashgan geografik kengliklarda yoz issiq, qish esa aksar
hollarda yumshoq va qurg’oqchil kelishini hisobga olsak, ba’zi yillarda viloyat
xo’jaligi suv resurslariga qo’shimcha ehtiyoj sezadi. Ushbu muammoni bartaraf
etish
uchun
shunday
sharoit
mavjud
bo’lgan dunyo mamlakatlarida
qo’llanilayotgan ilg’or, samarali irrigatsiya tizimlaridan foydalanish zarur.
Do'stlaringiz bilan baham: |
