xojalik nizolarini korish jarayonida jinoyat alomatlari
aniqlangan holatlarda xojalik yurituvchi subyektlar mansabdor
shaxslariga nisbatan jinoyat ishi qozgatish;
iqtisodiy huquqbuzarliklarni sodir qilgan shaxslarga nisbatan
mamuriy javobgarlik choralarini qollash;
xojalik yurituvchi subyektga yetkazilgan mulkiy zararni aybdor
mansabdor shaxslardan undirish;
pul mablaglari va boshqa mulkdan oqilona foydalanmaslik, tolov
intizomini buzganlik, shartnoma majburiyatlarini bajarmaslik va
korxonalarni bankrotlik darajasigacha olib kelganlik uchun xojalik
yurituvchi subyektlarning rahbarlarini va boshqa xodimlarni egallab
turgan lavozimidan ozod etishga qadar bolgan intizomiy javobgarlikka
tortish haqida tegishli organlarga taqdimnomalar kiritish huquqi
berilgan.
Nazorat savollari
1. Xojalik shartnomalarining fuqarolik shartnomalaridan farqini
korsating.
2. Shartnoma munosabatlarini tartibga soluvchi qanday qonun huj-
jatlari mavjud?
3. Xojalik shartnomalarining qanday turlarini bilasiz?
4. Xojalik shartnomalarini buzganlik uchun qanday javobgarlik bålgi-
lanadi?
?
113
VIII bob.
MAHSULOT VA TOVARLARNI REALIZATSIYA
QILISH TOGRISIDAGI SHARTNOMALAR
Mahsulot va tovarlarni realizatsiya qilish tushunchasi. Davlat
ehtiyojlari uchun mahsulot yetkazib berish shartnomasi. Ulgurji
savdo shartnomasi. Chakana savdo shartnomasi. Energetika va boshqa
resurslar bilan taminlash shartnomasi.
Mahsulot va tovarlarni realizatsiya qilish tushunchasi
Mahsulot yetkazib berish shartnomasiga muvofiq tadbirkorlik
faoliyati bilan shugullanayotgan mahsulot yetkazib beruvchi
sotuvchi shartlashilgan muddatda yoki muddatlarda ozi ishlab
chiqaradigan yoki sotib oladigan tovarlarni sotib oluvchiga
tadbirkorlik faoliyatida foydalanish uchun yoxud shaxsiy, oilaviy
maqsadlarda, rozgorda va shunga oxshash boshqa maqsadlarda
foydalanish bilan bogliq bolmagan boshqa maqsadlarda
foydalanish uchun topshirish, sotib oluvchi esa tovarlarni qabul
qilish va ularning haqini tolash majburiyatini oladi.
Mahsulot yetkazib berish shartnomasi erkin tadbirkorlikda
tovarlar oldi-sotdisi boyicha eng kop tarqalgan tijorat amaliyotida
qollanadigan shartnomalardan iborat. U malakali sotuvchilar va
sotib oluvchilar ortasida ulgurji tovarlar aylanmasi boyicha
munosabatlarni bevosita ifodalaydi va shu munosabatlarni Fuqarolik
kodeksida oldi-sotdi shartnomasining alohida turi sifatida tartibga solib
turadi.
Mahsulot yetkazib berishga oid munosabatlarning shartlarini
belgilash, avvalo, ular ishtirokchilarining huquqlari hisoblanadi.
Shu bilan birga, tijorat aylanmasiga xos tan olingan andozalar
ham borki, ular qonunda nazarda tutilishi lozim hamda taraflar
ortasida boshqa bitimlar tuzilmagan holda qollaniladi.
Fuqarolik kodeksida bunday hollar uchun oldi-sotdi shartnoma-
lari togrisidagi Xalqaro Vena konvensiyasida belgilangan qoidalar,
shuningdek, yetkazib berish davrlari, tartibi, toliq yetkazib
berilmagan tovarlar ornini toldirish, tovarlarni tanlab olish,
114
yetkazib berilgan tovarlar uchun hisob-kitob qilish, mahsulot
yetkazib berish shartlarini buzishning oqibatlari togrisida
Ozbekistonda tarkib topgan qonunchilik asoslari hisobga olinadi.
Mahsulot yetkazib berishga oldi-sotdi shartnomasining alo-
hida turi qilib ajratish uchun mahsulot yetkazib berish shartno-
masining asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat:
a) mahsulot sotuvchi (yetkazib beruvchi) tarafidan sotib
oluvchiga shartlashilgan muddatda yoki muddatlarda topshirilishi
zarur. Mahsulot yetkazib berish shartnomasiga muvofiq tovarni
topshirish muddati shartnomaning asosiy sharti hisoblanadi;
b) mahsulot yetkazib berish (yetkazib beruvchi) shartnomasiga
binoan faqat tadbirkor yuridik shaxs tashkil qilmay turib,
tadbirkorlik faoliyati bilan shugullanayotgan tashkilot yoki
fuqarogina sotuvchi sifatida ish korishi mumkin;
d) mahsulot yetkazib berish shartnomasiga kora har qanday
tovarlar emas, balki yetkazib beruvchi tarafidan ishlab chiqarila-
digan yoki sotib olinadigan tovarlargina topshirilishi shart;
e) mahsulot yetkazib berish shartnomasi boyicha sotib oluvchi
sifatida, odatda, tijorat tashkiloti ish koradi, chunki sotib olinadigan
tovardan shaxsiy, oilaviy niyatlarda, rozgorda va shunga oxshash
boshqa yollarda ishlatish bilan bogliq bolmagan maqsadlarda
foydalaniladi.
Mahsulot yetkazib berish shartnomasi bir yilga, bir yildan
ortiq muddatga (uzoq muddatli shartnoma) yoki taraflar kelishuvi-
da nazarda tutilgan boshqa muddatga tuzilishi mumkin.
Agar, mahsulot yetkazib berish shartnomasida uning amal qilish
muddati belgilanmagan bolsa, shartnoma bir yilga tuzilgan deb
hisoblanadi.
Agar, uzoq muddatli shartnomada yetkazib berilishi lozim
bolgan tovarlar miqdori yoki shartnomaning boshqa shartlari bir
yilga yoki undan ortiq muddatga belgilangan bolsa, shartnomada
taraflarning bu shartlarni shartnomaning amal qilish muddati
tugagunga qadar keyingi davrlar uchun kelishib olish tartibi
belgilanishi lozim. Shartnomada bunday tartib bolmasa, shartnoma
tegishlicha bir yilga yoki shartnoma shartlari kelishilgan muddatga
chozilgan hisoblanadi.
Uzoq muddatli shartnoma taraflaridan biri yetkazib berilishi
lozim bolgan tovarlar miqdorini yoki shartnomaning boshqa
115
shartlarini keyingi davrlar uchun shartnomada belgilangan tartibda
kelishib olishni rad qilgan yoki undan bosh tortgan taqdirda boshqa
taraf tegishli davrlarda tovarlarni yetkazib berish shartlarini belgilash
togrisidagi yoki shartnomani bekor qilish togrisidagi talab bilan
sudga murojaat qilish huquqiga ega.
Mahsulot yetkazib berish shartnomasini tuzish muddatlari bilan
uning ijrosi odatda bir-biriga togri kelmaydi. Mahsulot yetkazib
berish shartnomasi uning bajarilishidan oldin tuziladi. Shartnomani
uning bajarilishi bilan ayni bir vaqtda tuzilib, osha zahoti amalga
oshirilishi uning oldi-sotdi shartnomasi deb tan olinishiga sabab
boladi.
Mahsulot yetkazib berish shartnomasi maxsus oldi-sotdi
shartnomasi sifatida tovarlar ishlab chiqaruvchilar bilan xom-
ashyo, materiallar yoki butlovchi buyumlar tayyorlovchilar bilan
ulgurji savdo tashkilotlari ortasidagi ozaro munosabatlarni tartibga
solib turishda qol keladi. Mazkur munosabatlar barqarorligi bilan
ajralib turishi va uzoq muddatli tus olishi zarur. Shu boisdan ham
mahsulot yetkazib berish shartnomasining amal qilish muddatlarini
tartibga solishda bir turkum tovarni sotish yuzasidan tuzilgan bir
yillik bitimlarga emas, balki uzoq muddatli shartnomaviy aloqalarga
xos qoidalar ahamiyatlidir.
Uzoq muddatli shartnomalar mustahkam aloqalarni, ular
amal qilishi uchun zarur bolgan shartlarning barqarorligini yuzaga
keltiradi. Uzoq muddatli shartnomaning iqtisodiy ahamiyati
shundan iboratki, ularda ishtirok etuvchi tomonlar mahsulot
yetkazib berish muddati haqidagi shartlarni ozaro kelishib olishi,
uzoq yillarga moljallangan istiqbolli shartlarni nazarda tutishi hamda
bu omillar orqali xarajatlar tejalishiga erishishi mumkin.
Uzoq muddatli mahsulot yetkazib berish shartnomasi muvaf-
faqiyatli amal qilishi uchun taraflar vaqt-vaqti bilan tovarlar sifati,
assortimenti, navbatdagi davr uchun mahsulot yetkazib berish
muddatlarini kelishib olishi zarur. Bunday kelishuv tartibi shart-
nomalarda belgilanishi kerak. Shartnomada bunday tartib nazarda
tutilmagan bolsa, mahsulot yetkazib berish shartnomasi bir yilga
yoki shartlari kelishilgan muddatga tuzilgan hisoblanadi.
Agar taraflardan biri tegishli davr uchun uzoq muddatli
mahsulot yetkazib berish shartnomasiga oid shartlarni bajarishdan
116
voz kechsa yoki boyin tovlasa, nizo manfaatdor taraf davosi
boyicha xojalik sudida korib chiqilishi lozim.
Bir tarafning tovarlar yetkazib berish shartnomasini tuzish
haqidagi taklifi shartnoma loyihasi shaklida boshqa tarafga yuborilgan
taqdirda, ikkinchi taraf shartnomani boshqa shartlarda tuzishga rozi
bolsa, loyihani olganidan song kechi bilan ottiz kun ichida
kelishmovchiliklar bayonnomasini tuzadi va uni imzolangan
shartnoma bilan qaytaradi, kelishmovchiliklar bayonnomasini
olgan taraf ottiz kunlik muddatda shartnoma shartlarini kelishish
choralarini korishi (imkoniyat bolsa, boshqa taraf bilan birga-
likda) yoki shartnoma tuzishni rad etishini boshqa tarafga yozma
ravishda bildirishi lozim.
Mahsulot yetkazib berish shartnomasi shartlari boyicha
kelishmovchiliklar bayonnomasini olgan, biroq shartnoma
shartlarini kelishish choralarini kormagan va shartnoma tuzishni
rad etishni ushbu moddaning birinchi qismida belgilangan muddatda
boshqa tarafga malum qilmagan taraf shartnoma shartlarini kelishib
olishdan bosh tortish oqibatida yetkazilgan zararni qoplashga majbur.
Mazkur moddada shartnoma tuzish togrisida Fuqarolik kodeksining
27- bobida bayon etilgan asosiy qoidalarni mahsulot yetkazib berish
shartnomasiga kora yengillashtiruvchi meyorlarni oz ichiga oladi.
Fuqarolik kodeksida va boshqa qonun hujjatlarida mahsulotlarni
yetkazib beruvchi taraf uchun majburiy shartnomalar tuzish haqida
nazarda tutilgan qoidalar Fuqarolik kodeksining 377- moddasida aks
ettirilgan.
Mahsulot yetkazib berish shartnomasi loyihasini olgan taraf
shartnoma shartlari boyicha etirozlari bolgan taqdirda kelishmov-
chiliklar bayonnomasini tuzishi mumkin va uni imzolangan shart-
noma bilan ikkinchi tarafga qaytaradi. Shu paytdan boshlab
shartnoma taqdiri turlicha hal bolishi mumkin.
Kelishmovchiliklar bayonnomasini olgan taraf kelishmovchi-
liklar bayonnomasida bildirilgan taklifga rozi bolgan taqdirda
shartnoma tuzilgan deb hisoblanadi.
Agar, taraf kelishmovchiliklar bayonnomasida bildirilgan taklifga
rozi bolmasa, ottiz kunlik muddatda shartnoma shartlarini kelishish
choralarini korishga yoki shartnomaning tuzilishi haqida boshqa
tarafga yozma ravishda xabar berishi shart. Mazkur tartibga rioya
etmaslik shartnoma shartlarini kelishib olishdan bosh tortish
117
hisoblanadi va buning oqibatida yetkazilgan zararni qoplash
majburiyatini keltirib chiqaradi.
Agar, taraflar tovarlarni shartnomaning amal qilish muddati
mobaynida turkum-turkum qilib yetkazib berishni nazarda tutgan
bolsalar va unda alohida turkumlarni yetkazib berish muddatlari
(yetkazib berish davrlari) belgilanmagan bolsa, tovarlar har oyda
bir xil turkumlarda yetkazib berilishi lozim, basharti qonun
hujjatlaridan, majburiyatning mohiyatidan yoki ish muomalasi
odatlaridan boshqacha tartib anglashilmasa.
Shartnomada mahsulot yetkazib berish davrlarini belgilash bilan
bir qatorda tovarlarni yetkazib berish (on kunlik, sutkalik, soatlik
va hokazo) jadvali ham belgilanishi mumkin.
Òovarlarni muddatidan oldin yetkazib berish sotib oluvchining
roziligi bilan amalga oshirilishi mumkin. Muddatidan oldin yetkazib
berilgan va sotib oluvchi tomonidan qabul qilingan tovarlar keyingi
davrda yetkazib berilishi lozim bolgan tovarlar miqdoriga kiritiladi.
Òovarlarni shartnomaning amal qilish muddati mobaynida turkum-
turkum qilib yetkazib berishni nazarda tutuvchi mahsulot yetkazib
berish shartnomasining jiddiy sharti mahsulot yetkazib berish
davri, yani tovarlarni turkum-turkum qilib yetkazib berish yuza-
sidan taraflar shartlashgan muddatlardir. Kodeksda dispozitiv
meyor sifatida mahsulot yetkazib berish haqidagi qonun hujjatlarida
ilgari mavjud bolgan qoida tiklanganki, uning mohiyatiga kora
shartnomada mahsulot yetkazib berish davrlari belgilanmagan
taqdirda tovarlar har oyda bir xil turkumlarda yetkazib berilishi
zarurligiga asoslanib ish yuritish kerak. Bu holda mahsulot yetkazib
berish davri bir oy deb hisoblanadi. Ozaro munosabatlarning aniq
shartlariga bogliq ravishda, shartnomada mahsulot yetkazib berish
davrlarini belgilash bilan bir qatorda, tovarlarni yetkazib berish
jadvali (on kunlik, sutkalik va hokazo) hamda unga rioya etilmagani
uchun mustaqil javobgarlik ham belgilanishi mumkin.
Òadbirkorlik munosabatini ifodalovchi boshqa shartnomalarda
bolgani kabi, majburiyatlarni muddatidan oldin bajarishga faqat
taraflarning roziligi bilangina yol qoyiladi (Fuqarolik kodeksining
3-moddasi). Mahsulot yetkazib berish shartnomasining xususiyati
shunday qoidadan iboratki, unga muvofiq, birinchidan, mahsulotni
muddatidan oldin yetkazib berish uchun sotib oluvchining roziligi
bolishi talab qilinadi, ikkinchidan, muddatidan oldin yetkazib
118
berilgan va sotib oluvchi tomonidan qabul qilingan tovarlar keyingi
davrda berilishi lozim bolgan tovarlar miqdoriga kiritiladi.
Sotib oluvchining roziligisiz yetkazib berilgan mahsulot
amaliyotda qabul qilingan tartibga binoan uning tomonidan saqlash
uchun qabul qilinadi va mahsulot yetkazib berilishi lozim bolgan
davrdagi mavjud baho bilan tolanadi.
Òovarlarni yetkazib berish mahsulot yetkazib beruvchi
tomonidan tovarlarni shartnoma boyicha sotib oluvchiga yoki
shartnomada oluvchi sifatida korsatilgan shaxsga jonatish
(topshirish) yoli bilan amalga oshiriladi.
Mahsulot yetkazib berish shartnomasida tovarlarni oluvchi-
larga jonatish togrisida sotib oluvchining sotuvchiga korsatmalar berish
huquqi (jonatish raznaryadkasi) nazarda tutilgan hollarda, mahsulot
yetkazib beruvchi tovarlarni jonatish raznaryadkasida korsatilgan
oluvchilarga jonatadi (topshiradi).
Jonatish raznaryadkasining mazmuni va uni sotib oluvchi
tomonidan mahsulot yetkazib beruvchiga yuborish muddati
mahsulot yetkazib berish shartnomasida belgilanadi. Agar jonatish
raznaryadkasini yuborish muddati shartnomada nazarda tutilgan
bolmasa, u mahsulot yetkazib beruvchiga mahsulot yetkazib berish
davri boshlanishidan kamida ottiz kun oldin yuborilishi lozim.
Sotib oluvchining belgilangan muddatda jonatish raznaryadkasini
taqdim qilmasligi mahsulot yetkazib beruvchiga yoki mahsulot
yetkazib berish shartnomasini bajarishdan bosh tortish yoki sotib
oluvchidan tovarlar haqini tolashni talab qilish huquqini beradi.
Bundan tashqari, mahsulot yetkazib beruvchi jonatish raznaryad-
kasini taqdim qilmaslik tufayli yetkazilgan zararni tolashni talab
qilishga haqli.
Mahsulot yetkazib berish munosabatlarida tovarlarni yetkazib
berish tartibi, yani mahsulot yetkazib beruvchining sotib oluvchiga
tovarlar yetkazib berish boyicha oz majburiyatlarini bajarish tartibi
muhim ahamiyatga ega.
Òovarlarni yetkazib berish shartnomasi boyicha tovarlarni sotib
oluvchilarning ozlari ularni qabul qilib oluvchilardan yoki istemol
qiluvchilardan iborat bolmasliklari mumkin. Ular tovarni sotishni
amalga oshirish boyicha vositachilik qiluvchi, ulgurji savdo va boshqa
tashkilotlardan iborat bolishi mumkin. Shuning uchun ham
mazkur moddada, agar shartnoma boyicha sotib oluvchining ozi
119
tovarni qabul qilib oluvchi bolmasa, tovarni sotib oluvchining
topshirigi bilan uchinchi shaxsga yetkazib berish tartibi nazarda
tutiladi.
Demak, tovarlarni shartnoma boyicha sotib oluvchiga yoki unda
oluvchi sifatida korsatilgan shaxsga jonatish (topshirish) yoli
bilan amalga oshirilishi lozim. Shartnomada tovarlarni oluvchilarga
jonatish togrisida mahsulot yetkazib beruvchiga korsatmalar
berish huquqi (jonatish raznaryadkasi) nazarda tutilgan bolsa,
mahsulot yetkazib beruvchi tovarlarni jonatish raznaryadkasida
korsatilgan oluvchilarga jonatishi kerak. Jonatish raznaryad-
kasining mazmuni va uni sotib oluvchi tomonidan mahsulot
yetkazib beruvchiga yuborish muddatlari shartnomalarda belgilanadi.
Shartnomada sotib oluvchining jonatish raznaryadkalari
boyicha tovarlarni yetkazib berish togrisidagi shartlari mavjud
bolsa, mahsulot yetkazib beruvchining majburiyatlarini muqobil
tarzda bajariladigan majburiyatlar deb qarash lozim (Fuqarolik
kodeksining 256-moddasi). Sotib oluvchining belgilangan muddatda
jonatish raznaryadkasini taqdim etmasligi mahsulot yetkazib
beruvchiga shartnomani bajarishdan bosh tortish yoxud tovarlar
jonatishni toxtatib qoyish huquqini beradi.
Shartnomani ijro etishni raznaryadka taqdim etish yoli bilan
uchinchi shaxs zimmasiga yuklatilishi amaliyotda keng tarqalgan
majburiyatlardandir (Fuqarolik kodeksining 241-moddasi). Shuning
uchun Fuqarolik kodeksining 334-moddasiga muvofiq tovarni qabul
qilib olish, uning haqini tolash boyicha majburiyatni bajarish
vazifasi yuklatilgan uchinchi shaxsning majburiyatni bajarmaganligi
yoki lozim darajada bajarmaganligi uchun umumiy qoidaga binoan
sotib oluvchi javobgar boladi. Ushbu norma dispozitiv xarakterga
ega. Chunki, shartnomada majburiyat bajarilmaganligi uchun
bevosita uchinchi shaxsning javobgarligi nazarda tutilgan bolishi
mumkin.
Òovarlarni olib borib berish yetkazib beruvchi tomonidan ularni
mahsulot yetkazib berish raznaryadkasida nazarda tutilgan
transportda va unda belgilangan shartlarda jonatish yoli bilan amalga
oshiriladi.
Basharti qonun hujjatlaridan, majburiyatning mohiyati yoki
ish muomalasi odatlaridan boshqacha tartib anglashilmagan bolsa,
mahsulot yetkazib berish shartnomasida olib borib berish qaysi
120
transport turida yoki qanday shartlarda amalga oshirilishi belgilangan
bolmasa, olib borib beruvchi transport turini tanlash yoki tovarni
olib borib berish shartlarini belgilash huquqiga ega boladi.
Mahsulot yetkazib berish shartnomasiga binoan, odatda, tovar-
larni mahsulot yetkazuvchi eltib beradi yoki u shartnomada belgi-
langan shartlarga muvofiq tovarni shartnomada korsatilgan trans-
port tashkilotiga topshiradi.
Agar, shartnomada taraflarning transport turi yoki tovarni eltib
berishning boshqa shartlari haqida kelishuvi nazarda tutilmagan
bolsa, mahsulot yetkazib beruvchi majburiyat mohiyatidan yoki
ish muomalasi odatlaridan kelib chiqib, tovarni eltib berish
shartlarini oz xohishicha belgilashga hamda tovarni biron-bir
transport tashkilotiga topshirishga haqli.
Ushbu moddaning 2-qismida mahsulot yetkazib berish
shartnomasida olib borib berishning qaysi transport turida amalga
oshirishning belgilanmasligi mumkinligi nazarda tutilgan, u aynan
bozor munosabatlari sharoitlarini nazarda tutadi. Bunday dispozitiv
norma mahsulot yetkazib beruvchiga iqtisodiy arzon va oziga
manfaatli shartlar asosida harakat qilish imkoniyatini beradi.
Fuqarolik kodeksining 442-moddasida va Fuqarolik kodeksining
390-moddasida nazarda tutilgan umumiy qoidalarga tovarlarni
yetkazib berish shartnomasini bajarishga oid aniqliklar kiritilgan.
Shunday ekan, tovarlarni sotib oluvchiga yetkazib berishda,
yetkazib beruvchi tomonidan majburiyatni bajarish joyini va
tartibini belgilashda ushbu modda bilan Fuqarolik kodeksining 390-
moddasida nazarda tutilgan qoidalarga amal qilish kerak.
Òovar yetkazib berishning ayrim davrida uni toliq yetkazib
bermagan tovar yetkazib beruvchi, agar tovar yetkazib berish
shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilgan bolmasa, yetkazib
berilmagan tovarlar miqdorini shartnoma amal qilish muddati
doirasidagi keyingi davrda (davrlarda) toldirishi lozim.
Uzoq muddatli shartnomaga muvofiq tovar yetkazib berish-
ning ayrim davrida mahsulot yetkazib beruvchi tomonidan toliq
yetkazib berilmagan tovarlar orni, agar mahsulot yetkazib berish
shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilgan bolmasa, tovarlar
toliq yetkazib berilmagan yilning keyingi davrida (davrlarida)
toldirilishi lozim.
Òovarlar mahsulot yetkazib beruvchi tomonidan mahsulot
yetkazib berish shartnomasida yoki sotib oluvchining jonatish
121
raznaryadkasida korsatilgan bir necha oluvchiga jonatilgan taqdirda
bir oluvchiga shartnomada yoki jonatish raznaryadkasida nazarda
tutilganidan ortiq miqdorda yetkazib berilgan tovarlar boshqa oluv-
chilarga toliq yetkazib berilmagan tovarlar ornini qoplash uchun
hisobga olinmaydi va agar shartnomada boshqacha tartib nazarda tutilgan
bolmasa, tovar yetkazib beruvchi tomonidan toldirilishi lozim.
Shartnomada belgilangan muddatda tovarlar shartnomada talab
qilinganidan kamroq miqdorda yoki umuman yetkazib berilmagan
taqdirda tovarlar toliq yetkazib berilmagan hisoblanadi.
Òomonlarning shartnomaviy munosabatlari uzoq muddatli
tusda ekanligi tufayli (bunda tovar yetkazib beruvchi oz majbu-
riyatini tovar yetkazib berishning tegishli davrlarida tovarlarni
bolib-bolib, bir necha marotaba jonatish yoli bilan ham bajarishi
mumkin) mahsulot yetkazib berish munosabatlarida toliq yetkazib
berilmagan tovarlar ornini toldirish tartibiga rioya etish goyat
muhim ahamiyat kasb etadi. Ayrim davrda tovarlarni toliq yetkazib
bermagan mahsulot yetkazib beruvchi toliq yetkazib berilmagan
tovarlar ornini keyingi davrda (davrlarda), shartnomaning amal
qilish muddati doirasida toldirishi shart, agar shartnomaning ozida
boshqacha tartib nazarda tutilmagan bolsa.
Dispozitiv xarakterga ega bolgan Fuqarolik kodeksining 440-
moddasining qoidalari hisobga olingan holda, mahsulotni toliq
yetkazib berishning shartnomada boshqa muddatlari (masalan,
oyma-oy yetkazib berilishi kerak bolgan mahsulotning yetish-
magan qismi ornini kvartal chorak davomida toldirish, nazarda
tutilgan bolishi mumkin). Òoliq yetkazib berilmagan tovarlarning
ornini toldirish majburiyati shartnomaning amal qilish muddati
davomida oz kuchini yoqotmaydi. Uzoq muddatli shartnomada
taraflar tovarlarning ornini toldirish muddatini cheklab qoygan
bolishlari mumkin.
Moddaning dispozitiv normasidan kelib chiqib shartnomada
tovarlarni toliq yetkazib berish majburiyati korsatilmagan bolishi
ham mumkin. Agar, yetkazib berish shartnomasida yoki sotib
oluvchining jonatish hujjatlarida tovarlar bir necha qabul qilib
oluvchilarga jonatilishi korsatilgan bolsa, toliq yetkazib berilmagan
tovarlarning ornini toldirish majburiyati har bir qabul qiluvchiga
nisbatan vujudga keladi. Bir oluvchiga ortiq miqdorda yetkazib berilgan
122
tovarlar boshqa oluvchiga toliq yetkazib berilmagan tovarlar ornini
toldirish uchun hisobga olinmaydi.
Agar, shartnomada boshqacha tartib nazarda tutilgan bolmasa,
Do'stlaringiz bilan baham: |