Kvadratik dasturlash - maqsad funksiyasi kvadratik shaklda ifodalanib,
chegaraviy shartlar chiziqli tenglamalar va tengsizliklar ko„rinishida beriladi.
Butun sonli dasturlash - izlanayotgan o „zgaruvchilarga nisbatan qo„shimcha
butunlik shartlari kiritiladi.
Dinamik dasturlashda-ekstremal masalaning yechimi topish bir necha
bosqichlardan iborat bo„lib, har bir oldingi bosqichning yechimi keyingi bosqichlar
uchun boshlang„ich ma‟lumotlar sifatida ishlatiladi.
Balans yoki muvozanat modellari ishlab chiqarish topshiriqlarini belgilashga
doir ba‟zi masalalarni hal etishga yordam beradi. Mashg„ulotning ayrim ishlab
chiqarish tarmog„i bilan bog„liqligini aniqlash modellari, tarmoqlararo
bog„anishlarni ifodalaydigan modellar, mahsulotlarni ishlab chiqarish va
taqsimlash modellari, kapital jamg„arma balanslari kabi modellar shular
jumlasidandir.
Bu modellarda ishlab chiqarishning optimal maqsadi topilmaydi, ulardan
mehnat, moddiy va tabiiy resurslarning ishlab chiqarishga aniq sarflanishini
asoslab berish uchun foydalaniladi.
Optimal modellar, ishlab chiqarishni tashkil qilishda uning optimal variantini
topish uchun xizmat qiladi. Boshqacha qilib aytganda, ular optimallik mezonlari
bo„yicha maqsad fiinksiyasiga maksimal yoki minimal qiymat beradigan
variantlarni topish imkonini beradi.
Optimallashtirush modellari ikki qismdan iborat:
1) cheklanishlar (cheklovlar) tizimlari yoki iqtisodiy tizim o„zgarishining
modelda e‟tiborga olinadigan shart-sharoitlari;
2) optimallik mezoni (maqsad funksiyasi). Bu mezon iqtisodiy tizim mumkin
bo„lgan holatining samaradorlik darajasini aniqlash, taqqoslash va eng qulayini
tanlash uchun ishlatiladi.
Funksional (yoki kibernetik) modellaring asosiy vazifasi obyekt mohiyatini
namoyon bo„lishining muhim ko„rinishlari bo„lgan faoliyat, ishlash jarayoni, hulqi
orqali aniqlashdir. Bunda ichki tarkibiy tuzilish (struktura) o„rganilmaydi, u
haqidagi axborotlardan esa foydalanilmaydi. Funksional model misoli qilib “qora
quti”ni olish mumkin. Bunda (A haqidagi axborotdan foydalanmay) “kirish” X
vektor qiymatini berib, “chiqish” Y vektor qiymatini olish mumkin. Funksional
model qurish X va F ni bog„lovchi D operatorni topish demakdir:
Y=D(X). (1)
Strukturaviy modellar obyektning ichki tuzilishini, ya‟ni uning asosiy tashkil
etuvchi qismlari, ichki parametrlari, ularning “kirish” va “chiqish” bilan aloqalari
va hokazolarini aks ettiradi.
Strukturaviy modellaming quyidagi 2 turi keng tarqalgandir:
1. Barcha noma‟lumlar obyektning tashqi shartlari va ichki parametrlarining
funksiyasi ko„rinishida tasvirlanadi:
. (2)
2. Noma‟lumlar birgalikda -turdagi munosabatlar tizimi asosida aniqlanadi
(tenglamalar, tengsizliklar va hokazo)
. (3)
Do'stlaringiz bilan baham: |