O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi O‘zbekiston Respublikasi Oliy va O‘rta Maxsus Ta’lim Vazirligi Toshkent Islom Universiteti

 
 
 
 
Kriptografiya 
 
O‘rinlarni almashtirish usullari eng oddiy va eng kadimiy usuldir. O‘rinlarni 
almashtirish usullariga misol sifatida kuyidagilarni keltirish mumkin: 
— shifrlovchi jadval; 
—sexrli kvadrat. 
Shifrlovchi jadval usulida kalit sifatida kuyidagilar ko‘llaniladi: 
- jadval o‘lchovlari; 
- so‘z yoki so‘zlar ketma-ketligi; 
- jadval tarkibi xususiyatlari. 
Misol. 
Kuyidagi matn berilgan bo‘lsin: 
KADRLAR TAYYoRLASh MILLIY DASTURI 
Ushbu axborot ustun buyicha ketma-ket jadvalga kiritiladi: 
 
 
 
 
 
 
 
 
 Natijada, 4x7 o‘lchovli jadval tashkil kilinadi. 
Endi shifrlangan matn katorlar bo‘yicha aniklanadi, ya’ni o‘zimiz uchun 4 tadan 
belgilarni ajratib yozamiz. 
KLAL IYTA AYAL DUDR YoShLA RRTR MISI 
Bu yerda kalit sifatida jadval o‘lchovlari xizmat kiladi. 
Ushbu usulni murakkablashtirish maksadida tayanch so‘zni kiritsa bo‘ladi. Yukoridagi 
misol uchun kuyidagi 
MAGISTRso‘zini olamiz va oldingi jadvalga joylashtiramiz: 
 
 
k 
l 
a 
l 
i 
y 
t 
a 
a 
y 
a 
l 
d 
u 
d 
r  yo  sh 
l 
a 
r 
r 
t 
r 
m 
i 
s 
i 

---

 
72 
 
 
  
 
 
 
 
  
 
  
 
Ikkinchi katordagi rakamlar xarflarning alifbo tarkibidan kelib chikadi. Shu katordagi 
rakamlar bo‘iicha ustunlarni tartiblaymiz: 
 
 
 
 
 
  
 
  
 
  
 
Shifrlangan matn kuyidagi ko‘rinishda bo‘ladi:  
 
LALK TIYA YAAU LDRYo ShDRL ATRM RIIS, 
 
Sexrli kvadrat deb, katakchalariga 1 dan boshlab sonlar yozilgan, undagi xar bir 
ustun, satr va diagonal buyicha sonlar yigindisi bitta songa teng bo‘lgan kvadrat 
shaklidagi jadvalga aytiladi. Sexrli kvadratga sonlar tartibi bo‘yicha belgilar kiritiladi va 
bu belgilar satrlar buyicha o‘kilganda matn xosil bo‘ladi. 
Misol. 
4x4 o‘lchovli sexrli kvadratni olamiz, bu yerda son-larning 880 ta xar xil 
kombinatsiyasi mavjud. Kuyidagicha ish yuritamiz: 
 
16 
3 
2 
13 
5 
10 
11 
8 
9 
6 
7 
12 
4 
15 
14 
1 
 
Boshlangich matn sifatida kuyidagi matnni olamiz: 
m  a  g  i  s  t  r 
4  1  2  3  6  7  5 
k  l  a  l  i  y  t 
a  a  y  a  l  d  u 
d  r  yo  sh  l  a  r 
r  t  r  m  i  s  i 
a 
g 
i 
m 
r 
s 
t 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
l 
a 
l 
k 
t 
i 
y 
a 
y 
a 
a 
u 
l 
d 
r  yo  sh  d 
r 
l 
a 
t 
r 
m 
r 
i 
i 
s 

---

 
73 
DASTURLASh TILLARI va jadvalga joylashtiramiz: 
  
i 
s 
a 
l 
u 
t 
i 
a 
sh 
r 
l 
l 
t 
r 
a 
d 
 
Shifrlangan matn jadval elementlarini satrlar bo‘yicha o‘kish natijasida tashkil topadi: 
ISAL UTIA ShRLL TRAD