Fiziologiyasi va gigiyenasi


N ervli-gumoralli boshqarilish



Download 12,82 Mb.
Pdf ko'rish
bet22/390
Sana31.12.2021
Hajmi12,82 Mb.
#245684
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   390
Bog'liq
Yosh fiziologiyasi va gigiyenasi (Z.Rajamurodov va b.) (4)

N ervli-gumoralli boshqarilish.  Hayvonot dunyosi  rivojlanishi- 
ni  m a'lum   bosqichlarida  asab  tizimining  yuzaga  kelishi  bilan  yan­
gi  bog'lanish  va  boshqarishning  asabli  (nerv)  shakli  hosil  bo'ldi. 
O 'zining  rivojlanishi  bilan  hayvon  organizmi  qanchalik  yuqori 
bo'lsa. asab tizimi  orqali  a'zolarning o'zaro  aloqasini ta'm inlashda 
reflektor aloqasi  deb  yuritiluvchi  tizimning  roli  shuncha  yuqoridir.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Oliy  darajada  rivojlangan  havvonlar  organizmidagi  gumoral 
boshqarilislini  ham  asab  tizim i  boshqarib  turadi.  Asab  boshqa- 
rilish  gumoral  boshqarilishdan  quyidagi  xususiyatlari  bilan  farq 
qiladi,  birinchidan.  aniq  a'zo ga  yoki  hatto  hujayralar  guruhiga 
aniq  yo'nalgan  bo'ladi,  ikkinchidan,  asab  tizimi  orqali  bog'lanish 
solishtirib  bo'lm avdigan  katta  tezlikda.  kimyoviy  m oddalar tarqa- 
lish  tezligidan  yuz  m artagacha  yuqori  tezlikda  bajariladi.  Yuqori 
darajada  rivojlangan  mavjudotlardagi  gumoral  bog'liqlikdan 
asabli  b o g iiq lik k a  o'tishi.  gavda  hujayralari  orasidagi  gumoral 
b og'liqlik vo'qotildi va  u nerv bog'liqlik bilan almashtirildi  degani 
emas,  balki  gumoral  bog'liqliklar  asab  bilan  nazorat  qilinishi  va 
nerv-gumoral  o'zaro  birgalikda  ta'sir  k o ’rsatuvchi  bog'liqlik  yu­
zaga  kelganligidir.  A 'zolarning  hujayralari  bilan  yoki  boshqa  nerv 
hujayralari  bilan tutashuvchi  uchlaridan  bog'lanishni  ta'm inlovchi 
maxsus  m oddalar  (mediatorlar.elektrolitlar)ni  ajralishi  aniqlangan 
va  bu  m ediatorlar  gavda  suyuqliklariga  tushib  to 'g 'rid a n   to 'g 'ri 
asab  tizim iga  va  ixtisoslashgan  nerv  uchlariga  ta'sir  ko'rsatadi.
Tirik  jonzotlar  rivojlanishining  keyingi  bosqichida,  maxsus 
a'zolar, y a'ni gumoral y o 'l  bilan ta'sir ko'rsatuvchi va, o 'z  navbati- 
da.  organizmga  tushgan  oziq  m oddalar  hisobiga  hosil  bo'luvchi 
gorm onlar  ajratuvchi  bezlar  paydo  bo'ldi.  M asalan,  adrenalin  gar- 
moni  buyrakusti  bezlarida  tirozin  am inokislotasidan  hosil  bo'ladi. 
Bu  gumoral  boshqarilishdir.
Asab  tizim ining  asosiy  funksiyasi  bo'lib  yaxl.it  holdagi  orga­
nizmning  uni  o'rab  turuvchi  tashqi  muhit  bilan  o'zaro  aloqasi- 
ni  boshqarish  va  alohida  a'zo   faoliyatini  hamda  a'zolar  orasidagi 
bogTanishni  boshqarish  hisoblanadi.
Asab  tizimi  barcha  a ’zolar  faoliyatini  faqatgina  q o 'zg 'alish  
to ’lqinlari  yoki  nerv  impulslari  bilan  tezlashtirmay  yoki  tormoz- 
lamay  balki  qon,  limfa,  orqa  miya  va  to'qim alararo  suyuqliklar- 
ga  tushuvchi  mediator,  garmonlar  va  m etabolitlar  yoki  moddalar 
almashinuvi  mahsulotlari  yordam ida  organizmdagi  barcha  hayo- 
tiy  jarayonlarni  nazorat  qiladi.  Bu  kimyoviy  m oddalar  a'zolarga 
va  asab  tizim iga  ta ’sir  ko'rsatadi.  Shunday  ekan,  tabiiy  sharoitda
www.ziyouz.com kutubxonasi


a'zolar  faoliyatini  faqatgina nervli  boshqarilishi  y o ‘q va.  aksincha. 
nerv-gumoral  boshqarilishi  mavjud.
Asab  tizimining  qo'zg 'alish i  biokimvoviy  tabiatga  ega.  Asab 
tizimi  bo'ylab.  moddalar  almashinuvi  o'zgarishining  to ‘lqinsimon 
tarqalishi  kuzatiladi,  tarqalish  paytida  ionlar  membranalar  orqali 
tanlab  o'tkaziladi,  natijada  nisbatan tinchlik va  q o'zg 'alg an   holat- 
dagi  qismlar  orasida  potensiallar  farqi  (ayrmasi)  hosil  b o ‘ladi  va 
elektr  toki  yuzaga  keladi.  Bu  toklar  biotoklar  yoki  biopotensiallar 
deb  yuritiladi  va asab  tizimi  bo‘ylab tarqaladi  va  uning  navbatdagi 
maydonlarida  q o 'zg 'alish   chaqiradi.
www.ziyouz.com kutubxonasi



Download 12,82 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   390




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish