Energiya samaradorligi va tejamkorligi

1.2.Energiya samaradorligi va tejamkorligi 

 

O‘zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  qarorlari  asosida  Energetika 

vazirligining  vakolatlariga  davlat  organlari  va  tashkilotlarda  zamonaviy 

energosamarador  va  energiya  tejovchi  texnologiyalarni  joriy  etish,  hamda 

energoresurslar iste’moli samaradoriligi monitoringini amalga oshirish kiradi. 

Ko‘rsatilgan  vazifalarni  amalga  oshirish  uchun  O‘zbekiston  Respublikasi 

Energetika  vazirligi  huzurida  Neft  mahsulotlari  va  gazdan  foydalanishni  nazorat 

qilish  inspeksiyasi  (O‘zneftgazinspeksiya)  va  Elektr  energetikada  nazorat 

inspeksiyasi (O‘zenergoinspeksiya) faoliyat yuritmoqda. 

Bunda 

energosamaradorlikni 

oshirish 

va 

resurs 

tejash 

sohasida 

O‘zneftgazinspeksiyaning asosiy vazifa va funksiyalari etib: 

- iqtisodiyot tarmoqlarida uglevodorod mahsulotlarini qazib olishdan boshlab 

tayyor  mahsulot  ishlab  chiqarilishiga  qadar  bo‘lgan  jarayonlarda  noormativ-

huquqiy  hujjatlar  talablariga  rioya  etilishi  hamda  ularni  qisqartirish  chora 

tadbirlarini amalga oshirilishi va iqtisodiyot tarmoqlari va ijtimoiy sohada oqilona 

foydalanish yuzasidan davlat nazoratini olib borish; 

---

-  iqtisodiyot  tarmoqlarida  davlat,  energiya  tejashga  yo‘naltirilgan  dasturlarni 

ishlab chiqilishi va amalga oshirilishida ishtirok etish, ularning bajarilishini nazorat 

qilish,  energetika  samaradorligini  baholash,  hamda  neft,  gaz,  gaz  kondensati  va 

ularning  qayta  ishlash  mahsulotlari  iste’molchilarida  energetika  tekshiruvlari  va 

ekspertizalarini olib borilishi ishlarini muvofiqlashtirish; 

-  energetika  tarmoqlarida  energiya  tejovchi  texnologiyalarni  joriy  etish, 

tashkilotlarda energiyasamaradorlikni oshirish jarayonlarini tezlashtirishda ishtirok 

etish va inspeksiya vakolatlari doirasida amaliy yordam ko‘rsatish belgilangan. 

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 26-maydagi PQ-3012-sonli 

“2017  —  2021  yillarda  qayta  tiklanuvchi  energetikani  yanada  rivojlantirish, 

iqtisodiyot tarmoqlari va ijtimoiy sohada energiya samaradorligini oshirish chora-

tadbirlari  dasturi  to‘g‘risida”gi  qaroriga  muvofiq,  Mamlakatimizda  faoliyat  olib 

borayotgan  sement  ishlab  chiqarish  korxonalarini  quruq  usuldagi  ishlab 

chiqarishga  hamda  pishgan  g‘isht,  ohak  ishlab  chiqarish  korxonalari  hamda 

issiqxona xo‘jaliklarining 2017-2020 yillar davomida bosqichma-bosqich muqobil 

yoqilg‘i  (ko‘mir)ga  o‘tkazish  yuzasidan  amalga  oshirilayotgan  ishlar 

“O‘zneftgazinspeksiya” tomonidan tizimli nazoratga olingan. 

2019-yilda hamda joriy yilning o‘tgan davri mobaynida ko‘mir yoqilg‘isining 

afzalliklari  va  erishiladigan  iqtisodiy  ko‘rsatkichlarini  yoritish  bo‘yicha  doimiy 

ravishda  profilaktik  tadbirlar  o‘tkazib  kelinmoqda,  ya’ni  tadbirkorlik  su’bektlari 

ishtirokida  o‘tkazilgan  seminar-yig‘ilishlar,  ommaviy  axborot  vositalari  orqali 

chiqishlar,  issiqxona  va  pishgan  g‘isht  ishlab  chiqarish  korxonalari  misolida 

yoqilg‘i sarfi yuzasidan o‘tkazilgan taqqoslov tahlillari shular jumlasidandir. 

 “O‘zneftgazinspeksiya”  tomonidan  olib  borilgan  keng  qamrovli  profilaktik 

tadbirlar  natijasida,  Respublika  bo‘yicha  202  ta  (36%)  pishgan  g‘isht  ishlab 

chiqarish korxonalari  va 155 ta  (27%)  issiqxona  xo‘jaliklari  tabiiy  gazdan ko‘mir 

yoqilg‘isiga o‘tkazilishiga va yiliga 360 mln metr kubdan ziyod tabiiy gazni iqtisod 

qilinishiga erishilgan. 

Shuningdek  ushbu  ishlarni  davomi  sifatida,  bugungi  kunda  O‘zbekiston 

Respublikasi  Prezidentining  2019-yil  23-maydagi  PQ-4335-sonli  qarorlariga 

---

asosan  pishgan  g‘isht,  ohak,  sement  ishlab  chiqarish  korxonlari  hamda  issiqxona 

xo‘jaliklarida  energiya  tejamkorlik  mezonlariga  muvofiqligi  bo‘yicha  o‘rganib 

chiqilib, energiya tejamkorlik ta’minlanmagan korxonalarning bosqichma-bosqich 

muqobil yoqilg‘i (ko‘mir)ga o‘tkazish uchun issiqlik berish quvvati yuqori bo‘lgan 

ko‘mir  yoqilg‘isi  bilan  ta’minlash  masalasi  yuzasidan  amaliy  ishlar  olib 

borilmoqda.  Jumladan,  ko‘mir  yoqilg‘isida  ishlaydigan  qozonlarni  ishlab  chiqish 

va  o‘rnatish  bo‘yicha  mahalliy  ishlab  chiqaruvchilar  va  chet  el  korxonalari  jalb 

qilinmoqda. 

Qarorda  qayd  etilgan  vazifalarni  to‘liq  amalga  oshirish  orqali  Respublika 

iqtisodiyotini yanada rivojlantirish uchun yil davomida tayyor xom ashyo bo‘lgan 

5  mlrd  metr  kubdan  ziyod  tabiiy  gazni  tejalishiga,  hamda  o‘z  navbatida 

tadbirkorlik su’bektlariga yoqilg‘i resurslariga sarflanayotgan xarajatlar miqdorini 

kamayishiga va mahsulot tannarxini arzonlashishiga olib keladi. 

Energiya  samaradorligi  O‘zenergoinspeksiyaning  asosiy  vazifalaridan  biri 

bo‘lib, iqtisodiyotning asosiy tarmoqlarini rivojlantirish bo‘yicha konsepsiyalar va 

davlat  dasturlarini  ishlab  chiqishda, ularning  energiya  samaradorligini oshirish va 

energiya  zichligini  kamaytirish,  elektr  va  issiqlik  energiyasini  samarali  ishlab 

chiqarish,  uzatish,  taqsimlash  va  iste’mol  qilish,  shuningdek  ko‘mirdan 

foydalanish  bo‘yicha  takliflarda  faol  ishtirok  etmoqda,  tizimli  asosda  energiya 

zichligini  kamaytirish  elektr  va  issiqlik  energiyasidan,  shuningdek  ko‘mirdan 

samarali foydalanish bo‘yicha tadqiqotlar, manfaatdor vazirliklar va idoralar bilan 

birgalikda  iqtisodiy  va  ijtimoiy  sohalarda  energiya  samaradorligini  oshirish  va 

energiya  sarfini  kamaytirish  bo‘yicha  takliflar  tayyorlaydi,  raqobatbardosh 

mahsulotlar  ishlab  chiqarish  uchun  qayta  tiklanadigan  energiya  manbalaridan 

foydalanishning  istiqbolli  yo‘nalishlarini  aniqlaydi  va  ularni  respublikada  ishlab 

chiqarishni tashkil etish bo‘yicha takliflar tayyorlaydi. 

Ushbu  vazifalardan  kelib  chiqqan  holda  asosiy  maqsad  mavjud 

imkoniyatlardan  oqilona  foydalanish  orqali  ishlab  chiqarilgan  elektr  energiyasini 

uzatish, taqsimlash va iste’mol qilish tartibiga, shuningdek davlat nazoratiga rioya 

---

qilishni kuchaytirish zarur. Shu bilan bir qatorda eskirgan va ishdan chiqqan elektr 

texnologiyalarni zamonaviy uskunalar bilan almashtirish muhimdir. 

O‘zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  2016-yil  22-dekabrdagi  “Sanoat 

tarmoqlari  korxonalarining  jismoniy  ishdan  chiqqan  va  ma’naviy  eskirgan 

mashina-uskunalarini  jadal  yangilash,  shuningdek,  ishlab  chiqarish  xarajatlarini 

kamaytirishga oid qo‘shimcha  chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi  PQ-2692-sonli qarori 

bilan  tasdiqlangan  maqsadli  parametrlarga  asosan  2019-yilning  birinchi  yarim 

yilligida  633  ta,  yarim  yilik  rejaga  asosan  72,5  %,  yillik  rejaga  asosan  34,5  % 

jismoniy ishdan chiqqan va ma’naviy eskirgan mashina-uskunalari almashtirildi. 

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 26-maydagi PQ-3012-sonli 

qaroriga  muvofiq  ishlab  chiqilgan  elektr  energiyasini  tejash  bo‘yicha  tashkiliy-

texnik chora-tadbirlariga asosan 2019-yilning birinchi yarim yilligida jami 182,545 

mln.kVt.s. elektr energiyasi tejalishiga erishilgan. 

Jismoniy  ishdan  chiqqan  va  ma’naviy  eskirgan  mashina-uskunalarini 

yangilash,  elektr  energiyasini  tejash  bo‘yicha  tashkiliy-texnik  chora-tadbirlarni 

bajarilishi evaziga joriy yilning birinchi yarim yilligida ishlab chiqarish xarajatlari 

o‘rtacha  foiz  hisobida  0,6  %  hamda  bir  birlik  maxsulot  ishlab  chiqishga 

sarflanadigan  elektr  energiyasi  miqdorini  o‘tgan  yilga  nisbatan  o‘rtacha  foiz 

hisobida 5,3 % kamaytirilishiga erishilgan. 

Bundan  tashqari,  O‘zbekiston  Respublikasining  “Energiyadan  oqilona 

foydalanish to‘g‘risida”gi qonun talablariga va O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar 

Mahkamasining  2006-yil  7-avgustdagi  164-sonli  qarori  bilan  tasdiqlangan 

“Yoqilg‘i-energetika  resurslari  iste’molchilarini  energetika  tekshiruvidan  va 

ekspertizadan 

o‘tkazish 

qoidalari»ga 

asosan 

“O‘zenergoinspeksiya”si 

energoauditorlar  tomonidan  tuzilgan  energetika  tekshiruvlarni  o‘tkazish  dasturlari 

13 ta korxona bo‘yicha tasdiqladi. 

O‘tkaziladigan  tekshirishlar  natijasida  korxonalarda  yoqilg‘i-energetika 

resurslaridan  foydalanish  samaradorligiga  baho  berilib  yoqilg‘i  va  energiya 

ta’minotiga xarajatlarni kamaytirish imkoniyatlari aniqlanadi. 

NAZORAT SAVOLLARI 

---

1. Energiyani tejash sohasida qanday asosiy atamalar mavjud? 

2. Energiyani tejash siyosati deganda nima tushuniladi? 

3. Energeyia tejash sohasi huquqiy asoslari? 

4. Energiya samaradorligining me'yoriy ko'rsatkichi deb nimaga aytiladi? 

5. Energiya  samaradorligi  va  tejamkorligi    bo’yicha  qanday  ishlar  olib 

borilmoqda?