O’zbekiston respublikasi oliy va orta maxsus ta’lim vazirligi alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti o’zbek filologiyasi fakulteti



Download 394,81 Kb.
Pdf ko'rish
bet9/10
Sana31.12.2021
Hajmi394,81 Kb.
#242559
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10
"Men  Qodiriydan:  "O'tkan  kunlar"  romaningiz  voqeiy  asarmi,  deb 

so'radim".  "Yo'q,  -  dedilar  u  kishi,  -  romandagi  besh-o'n  foiz  ayrim  tarixiy 

voqealar, shaxslargina voqeiy. Qolganlari yozg'uvchining mahorati..." 

        Asarning  tarbiyaviy  ahamiyati  juda  ham  beqiyosdir  .Bunga  asardan 

hohlagancha  misol  keltirishimiz  mumkin  .Hozirgi  kunda  ham  oilalardagi    ota  – 

ona,  farzandlar  o’rtasidagi  munosabatlarda  ham  bemalol  qo’llasa  bo’ladigan 

jihatlari beqiyosdir. 

,, Otabek mehmonlarni tanchaga o‘tquzib, fotihadan so‘ng Hasanalidan so‘radi: 

— Tuzukmisiz, ota? 

— Xudoga shukur, — dedi Hasanali, — boyag‘idan bir oz yengilladim. Mazmuni 

is tekkan ekan. 

— Ba’zi yumushlar buyursam... 

— Buyuringiz, o‘g‘lim. 

— Rahmat, ota, bo‘lmasa bizga choy qaynatib bersangiz-chi. 

— Xo‘b, begim. 

Hasanali chiqdi. Rahmat Otabek bilan yana bir qaytib sog‘liq so‘rashqandan keyin 

so‘radi: 

— Bu kishi kimingiz bo‘ladir, bek aka? 

Otabek Rahmatning savoliga javob bermay eshikka qaradi. Hasanalini hujradan 

uzoqlatib so‘ngra javob berdi: 

— Qulimiz. 

Bu so‘zdan nima uchundir Homid ajablangan edi. 

— Qulingiz? 

— Shundog‘.” 

 Otabekning quliga nisbatan munosabini qaysi asarda uchratish mumkin . 

      Yana Otabek va ota – onasi o’rtasidagi suhbatni ham keltirish mumkin . 

Bir oylab kechikkandan so‘ng Otabek qaytib keldi va bu kelishining vijdon azobi 

va  tilamagan  bir  taklifni  eshitish  uchungina  emas,  balki  qabul  qilish  uchun 

bo‘lg‘anlig‘ini  payqadi.  Ul  bu  gapni  onasining  ilgarigi  achimsiq  so‘zlarini  va 

arazlarini tugalganidan va o‘rniga chuchuk so‘zlar, silliq muomalalar bitib «eson-

sog‘ kel-dingmi, bolam»laridanoq sezgan edi. Bunday bo‘lmag‘ur taklifni eshitmas 

uchun  o‘zini  chetka  olib,  otasi,  ayniqsa  onasig‘a  yo‘liqishdan  qochib  yurishka 

majbur  bo‘ldi.  Ikki  oradag‘i  bu  qochish-quvish  ishi  uzoqqa  cho‘zilmay,  bir  kun 

mehmonxonada ota-o‘g‘ul so‘zlashib o‘lturganning ustiga O‘zbek oyim kelib kirdi 

va  o‘lturmasdanoq  hojiga  imlab  qo‘ydi.  Bu  imqo‘qni  Otabekpayqamag‘an  bo‘lsa 

ham lekin anuv gapni aniq shu majlisda ochilishig‘a ko‘zi yetib,chiqib ketishning 

ilojini qilolmadi. O‘zbek oyim kelib kirgandan so‘ng Yusufbek hoji birnecha vaqt 

o‘ylab  qoldi.  O‘zbek  oyim  depsinib-depsinib  eriga  qarab  olar  edi.  Anchagina 

so‘zsiz o‘lturg‘andan so‘ng hoji muloyimona so‘z ochdi. 



 

17 


—  O‘g‘lim,  hali  san  eshitdingmi,  yo‘qmi  haytovur  biz  saning  ustingdan  bir  ish 

qilib qo‘ydiq... 

Otabek  ma’lumki,  ularning  ,,qilib  qo‘ygan  yoki  qilmoqchi  bo‘lg‘an  ishlarini” 

albatta bilar edi. Shundoq ham bo‘lsa bilmaganga solindi: 

— Aqllik kishilarning o‘g‘ullari ustidan qilg‘an ishlari albatta noma’qul bo‘lmas, 

— dedi. 


Hoji  o‘g‘lining  bu  javobidan  yerga  qaradi  va  nima  deb  davom  qilishni  bilmay 

qoldi. 


Istehzo  aralash  xotinig‘a  qarab  oldi.  Yana  orag‘a  jimjitlik  kirdi.  Bu  so‘zsizlik 

ma’nosig‘a  O‘zbek  oyim  tushuna  olmag‘an  edi.  Bir  oz  qarab  o‘lturg‘ach,  yuragi 

qaynab ketkandek bo‘ldi: 

—  Biz  saning  uchun  Olim  ponsadboshining  qizig‘a  unashib  qo‘ydiq...  Endi  san 

bilan to‘y maslahatini qi-lishmoqchi edik... 

Otabek onasig‘a bir og‘iz so‘z demay, ma’nolik qilib otasig‘a qarab oldi. Hoji 

uyatliksumon ,,shundog” deb qo‘ydi. 

— Sizlarni ranjitib bo‘lsa ham bir martaba uylangan edim-ku? Endi... 

— San uylansang biz ranjirmidik? — dedi kulib hoji. 

— Ranjimasalaringiz... 

Hoji tuzuklanib o‘lturib oldi: 

— Bu ranjishdan emas, hojatdan o‘g‘lim. 

— Nima hojat? 

—Hasanalining  so‘ziga  qarag‘anda,  qayin  otang  qizini  Toshkandga  yubormas 

ekan. 

O‘g‘il o‘sdirib katta qilg‘an onangning bo‘lsa oldig‘a kelin qo‘yg‘usi keladir... 



Otabek onasig‘a qaradi: 

— Bu kungacha kelinsiz ham yashab keldingiz, bundan keyin ham shusiz turib 

bo‘lardi-ku, — dedi. 

      Asarda adib asar qahramonlari  ularning gap –so’z ohanglaridan qanaqa tarbiya 

ko’rganlarini , qanday inson ekanliklarini  tasvirlab bera oladi: 

     Otabek Rahmatning so‘zini ixlos bilan eshitdi va «sen nima deysan?» degandek 

qilib Homidga qaradi. 

—  Jiyan,  —  dedi  Homid  Rahmatka  qarab,  —  boshlab  uylanishing  albatta  ota-

onang  uchun  bo‘lib  ulardan  ranjib  yurishingni  o‘rni  yo‘q.  Xotining  ko‘nglingga 

muvofiq  kelmas  ekan,  muvofiqini  olib,  xotinni  ikki  qil.  Bunisi  ham  kelishmasa 

uchunchisini  ol.  Xotinim  muvofiq  emas  deb  zorlanib,  hasratlanib  yurish  er  kishi-

ning ishi emas. 

Rahmat Otabekka kulimsirab qaradida, tog‘asig‘a javob berdi. 

—  Xotin ko‘paytirib,  ular  orasida  azoblanishning nima  hikmati  bo‘lsin?  — dedi. 

—  Bir  xotin  bilan  muhabbatlik  umr  kechirmak,  manimcha,  eng  ma’qul  ish. 

Masalan,  ikki  xotinliqning  bittasi  sizmi?  Uyingizda  har  kuni  janjal,  bir  daqiqa 

tinchlig‘ingiz yo‘q. 

—  Seningdek  yigitlar  uchun  albatta  bitta  xotin  ham  ortiqchaliq  qiladir,  —  deb 

kuldi 



 

18 


Homid. — Ko‘b xotin orasida azoblanish o‘zi nima degan so‘z? Qamchingdan qon 

tomsa,  yuzta  xotin  orasida  ham  rohatlanib  tiriklik  qilasan.  Men  bu  kungacha  ikki 

xotin  o‘rtasida  turib  janjalg‘a  to‘ygunimcha  yo‘q,  ammo  xotinni  uchta  qilishg‘a 

ham o‘yim yo‘q emas. 

 Bu yerda adib Homidning qanday inson ekanligini tasvirlab berayapdi. 

    Yana  sodda,ammo  kekkaygan,maqtantoq  ayollarni  O’zbekoyim  qiyofasida 

tasvirlaydi:

 

O‘zbek  oyim  marg‘ilonliq  tomonidan  sihrlangan  o‘g‘lig‘a  qarshi 



qizishib ketdi. Bir yillardan beri ichiga yig‘ib kelgan kinasini to‘kib berdi: 

— Man sani bu umid bilan boqib katta qilmag‘an edim... San bizning naslimizni 

ko‘tarish  o‘rniga,  yerga  urib  bulg‘ading.  Biz  sani  Marg‘ilon  andisiga  bunchalik 

mukkadan  ketishingni  o‘ylamag‘an  edik,  adabsiz...  o‘zingga  qolsa  shu 

marg‘ilonliqni xoting‘a hisoblab ketaberar ekansan-da, uyatsiz!.. 

Otabek ham qizishdi: 

— Xotin bo‘lmasa nima, axir?! 

— Qoshliq, ko‘zlik bir andi! 

— Andi deganingiz nima o‘zi? 

Yusufbek  hoji  o‘g‘lini  bosish  o‘rniga  javob  ber,  degandek  qilib  iljaygan  holda 

xotiniga  qaradi.  O‘zbek  oyim  «andi»  ma’nosini  bildirib,  andilarning  sihrini  rad 

qilish uchun bir oz tutiliqib qiynaldi: 

— Andi... andi... o‘zi xitoymi, nima balo... o‘zi qalmoqdan tarqag‘an bo‘ladir... 

Tushunmagan bo‘lsang, lo‘lilarning bir toyifasi... 

     O‘zbek oyim uncha-muncha to‘yu azalarga «kavshim ko‘chada qolg‘an emas» 

deb bormas edi. Shuning uchun xotinlar o‘z to‘ylarini O‘zbek oyim ishtiroki bilan 

o‘tkazib  olsalar,  o‘zlarini  shaharning  eng  baxtlik  xotinlaridan  sanab  «maning 

to‘yimni bek oyim o‘z qo‘llari bilan o‘tkazdilar» degan jumlani majlislarda iftixor 

o‘rnida  so‘zlab  yurar  edilar.  O‘zbek  oyimning  obro‘si  yolg‘iz  shular  bilangina 

cheklanib qolmas, uni o‘rda xonimlari ham ehtirom qilib o‘zlarining «onaxonlari» 

deb  bilar  edilar.  Shunga  ko‘ra  qaysi  bir  vaqtlarda  o‘rda  yasovullari  Yusufbek 

hojining eshigiga arava ko‘ndalang qilib «o‘rda begi oyim buyurdilar”, deb O‘zbek 

oyimning  yasanib  chiqishini  kutar  edilar.  Bu  tomon  bilan  qaysi  bir  majlislarda 

O‘zbek  oyim  xotinlarning  eslarini  ham  chiqarib  yuborar  edi:  «Kecha  o‘rda  bek 

oyimdan  menga  arava  kelgan  ekan,  fe’lim  aynab  turg‘an  edi,  bormay  aravadan 

bo‘sh qaytardim... Bo xudo, o‘rda bekachi bo‘lsa o‘ziga, dedim» der edi. Ikkinchi 

vaqtda:  «O‘tkan  kun  o‘rdaga  borg‘an  edim;  xonimlar  yotib  qolasiz  deb 

qo‘ymadilar, noiloj bir kecha yotib keldim”, deb so‘z orasig‘a qistirib ketar edi. Bu 

so‘zlarni  eshitkuchi  xotinlar  o‘zlarining  qandog‘  bir  xotinning  suhbatiga  noil 

bo‘lg‘anlarini o‘ylab, O‘zbek oyimning ehtiromini tag‘in ham kuchaytirar edilar. 

      Adib Yusufbek hoji tilida Kumushga shunday baho beradiki,beixtiyor siz ham 

uning chiroyiga lol qolasiz: 

Kumush  uyalib  zo‘rg‘ag‘ina  salom  berdi  va  Yusufbek  hojining  yaqinig‘a  kelib 

bo‘yin  egdi.  Hoji  qo‘li  bilan  Kumushning  yelkasiga  qoqib suydi  va  Kumushning 

manglayig‘a tegizib olg‘an o‘z qo‘lini o‘pdi: 

— Bizning Marg‘ilonda ham shunday kelinimiz bor ekan-ku, biz bilmay yurg‘an 




 

19 


ekanmiz-da,  —  deb  tevaragiga  qarab  kulindi  va  qo‘lini  duog‘a  ochdi.  —  Bizni 

shunchalik  siylab  kelibsizlar,  bu  yaxshiliqlaringiz  bizdan  qaytmasa,  xudodan 

qaytsin.  Olloh  taolo  yoshlarg‘a  tinch  va  barakatlik  umr  bersin.  Ilohim,  taqabbul 

duo... 


Haqiqatdan  ham    asar    o’zbek  romanchiligining  betakror  durdonasidir. 

Asarni  qancha  takror  va  taror  o’qisangiz  yangi  ma’no  yangi  voqe’lik  guvohiga 

aylanasiz,  hayratingiz  orta  boradi.  Bunday  asarlar  yaratish  uchun  qaytadan  yangi 

Qodiriylar dunyoga krlish kerak. 

 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



                                       

 

 



 


Download 394,81 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish