Фойдаланилган адабиётлар рўйхати:
270
1. Экологический менеджмент: учеб. пособие / Л. А. Федоськина, Т. А.
Шилкина. – Саранск : Изд-во Мордов. ун-та, 2015.
2. Трифонова Т.А., Селиванова Н.В., Ильина М.Е. Экологический
менеджмент. Учеб. пособие/ Владим. гос. ун-т, Владимир, 2003.
3. Трифонова Т.А., Ильина М.Е. Экологический менеджмент: /Владимирский
государственный университет, Владимир, 2015.
271
PANDEMYANING IQTISODIYOTGA TA’SIRI МАСАЛАЛАРИ
1
Аxunova M.Х,
2
Otabekov M.X.
1
“Iqtisodiyot” kafedrasi,
2
61-18 I guruh talabasi
Butun dunyoda global muammoga aylangan koronavirus infeksiyasi jahon
moliyaviy tizimiga sezilarli darajada zarar yetkazdi. Mamlakatlarda kasallikni
yanada keng tarqalib ketishini oldini olish, kasallanganlarni davolash hamda
karantin davrida aholiga moliyaviy yordam ko’rsatish maqsadida qator chora
tadbirlar amalga oshirilib kelinmoqda. O’zbekistonda ushbu virusni keng
tarqalishini oldini olish maqsadida 2020 yilning 16-martidan karantin holati joriy
qilindi. Karantin holati natijasida ko’plab tadbirkorlarimiz shu qatorda oddiy
xalqimiz ham zarar ko’rishini inobatga olib davlat tomonidan yuridik shaxslar va
fuqarolarning majburiyatlarini yengillashtirish maqsadida kredit to’lovlarida, soliq
va boshqa to’lovlarni karantin davri tugagunga qadar uzaytirilishi va uzaytirilgan
davr uchun penya va jarima solinmasligi to’g’risida qator ijobiy ishlar amalga
oshirildi.
Yurtimizdagi voqealar rivojini kuzatar ekanmiz, hozirda virus bilan
kasallangan shaxslarni da`volash uchun yuz mingdan ortiq bemorga
mo’ljallangan maxsus shifoxonalar qurilishi, davlat tomonidan aholining ko`makka
muhtoj qatlamiga bepul yordam va dori darmonlar yetkazilishi, ehtiyojmand
xonadonlarga mahalla tomonidan ro’zg’orga kerakli oziq ovqat mahsulotlar davlat
tomonidan yetkazilib berilishi har qanday tahsinga loyiq ishlar amalga
oshirilayotganligini guvohi bo`lishimiz mumkin. Bu beg’araz yordamni davlat o’z
byudjeti hisobidan bajarmoqda buni qadrlamaslik nonko’rlik demakdir. Karantin
davrida olib borilayotgan ishlar davlat byudjetini zarar ko’rilishiga olib kelishi
shak-shubhasiz va bu holat har birimizni ham cheklab o’tmasdan qolmaydi.
MSCI tomonidan berilgan statistik ma’lumotlarga ko’ra ayni paytda
koronavirus dunyo bozorlarida
12 trillion
dollar miqdorda zarar yetkazishiga sabab
bo’ldi. Koronavirus infeksiyasini yanada tarqalib ketmasligi uchun har bir shaxs
shifokorlar tomonidan ko’rsatilayotgan yo’l yo’riqlarni o’z vaqtida bajarishi lozim.
Dunyoning yetakchi tahliliy kompaniyalaridan biri FocusEconomics
koronavirusning jahon iqtisodiyotiga ta’siri va uning moliyaviy oqibatlari bo‘yicha
ekspertlar orasida o‘tkazilgan navbatdagi so‘rov natijalarini ko‘ra,:
•
71 ta ekspertning 58 foizi 2020 yilda global YaIMning o‘sishini 2 foizli p unkt
va undan ko‘proq miqdorda kamayishini, ularning to‘rtdan bir qismi esa bu
ko‘rsatkichni 3 foizli punktdan ko‘proq miqdorda kamayishini prognoz
qilishmoqda.
•
Iqtisodchilarning yarmidan ko‘pi (56%) koronavirusning jahon iqtisodiyotiga
2020 yildan keyinham ta’siri bo‘lishi taxmin qilishmoqda.
•
kelgusi 12 oy ichida jahon iqtisodiyotida retsessiyani deyarli muqarrar deb
baholadi. Ularning fikriga ko‘ra, retsessiya kamida 2 chorak davom etadi.
•
ko‘pchilik iqtisodchilar bugungi kunda koronavirusning salbiy iqtisodiy
oqibatlarini bartaraf etishda joriy qilinayotgan chora -tadbirlar va moliyaviy
stimullarni yetarli emas deb hisoblaydilar.
272
•
jahon iqtisodiyotida kutilayotgan retsessiya global iqtisodiy inqirozga olib
keladimi yoki yo‘q, degan masalada ekspertlar fikri ikkiga bo‘lindi: ularning bir
qismi dunyo bo‘ylab misli ko‘rilmagan ko‘lamda korxonalar faoliyatining
vaqtincha to‘xtatilishi va yuqori darajadagi qarzlar miqdori moliyaviy inqirozga
sezilarli turtki bo‘lishini taxmin qilishsa, boshqalari faol joriy qilinayotgan chora -
tadbirlar va moliyaviy stimullar bunday global inqirozning oldini olishini
ta’kidlashgan. Aksariyat ekspertlarning fikriga ko‘ra, bu masalada joriy
qilinayotgan iqtisodiy stimullarning samaradorligi va pandemiyaning davomiyligi
asosiy omillar bo‘lib qoladi.
•
Dunyo iqtisodiyotiga yetkazilgan zararni inqiroz cho‘qqisidan o‘tilganidan
so‘ng, umumiy tarzda hisoblash mumkin bo‘ladi. Iqtisodiyotga pandemiyaning
o‘zi emas, balki u bilan bog‘liq cheklovlar salbiy ta'sir qilmoqda.
•
Biroq, amaliyot shuni ko‘rsatmoqdaki, qat'iy choralarni ko‘rmaslik falokatli
oqibatlarga va ko‘plab qurbonlarga olib kelishi mumkin. Bunday murakkab
sharoitda iqtisodiyotni imkon qadar qo‘llab-quvvatlash va uning tezda tiklanib
olishiga umid qilish asosiy maqsadga aylanadi.
•
Turli xalqaro moliya institutlari ma'lumotlariga ko‘ra, O‘zbekiston
iqtisodiyotining o‘sish tezligi pasayadi. Inqirozdan oldingi davrda bu ko‘rsatkich
Jahon banki tomonidan 5,7 foiz miqdorida bo‘lishi, Yevropa va Markaziy Osiyo
davlatlari ichida eng yuqori ko‘rsatkichga aylanishi bashorat qilingan edi.
•
Endi esa Osiyo taraqqiyot banki (OTB) iqtisodiyotni keyingi yilda tiklanib
olish sharti bilan bu ko‘rsatkichni 4,7 foiz deb hisoblamoqda. Jahon banki o‘z
xulosasida Markaziy Osiyoda iqtisodiy inqiroz keskin bo‘lishini bashorat qilgan
holda, bu ko‘rsatkichni -4,4 foiz va -2,8 foiz degan. O‘zbekiston uchun o‘sish 1,6
foiz bo‘lishi bashorat qilingan, bu esa inqrozdan oldingi 5,7 foizdan ancha pastdir.
Jahon banki o‘z bashoratida ko‘pgina omillarning noaniq bo‘lib qolayotganiga
urg‘u bergan. Yakunda aynan shularga asosan hudud malakatlar idagi iqtisodiy
o‘sishning qanday ekani ma'lum bo‘ladi.
Albatta iqtisodiy o‘sishning pasayishiga O‘zbekistonning asosiy savdo
hamkorlari (Xitoy, Rossiya, Turkiya) iqtisodiyotidagi pasayish ham ta'sir qiladi.
Yana bir muhim omil – xomashyo bozorlaridagi pasayish bilan bog‘liq
ishbilarmonlik faolligining sustligi. Shuningdek, neft narxining pasayishi ham
sezilarli darajada ta'sir qiladi. Ko‘p jihatdan mana shu tashqi omillar
barqarorlashsa, O‘zbekiston iqtisodiyotida o‘sish bo‘lishi mumkin. Optimistik
prognozlarga ko‘ra, agar pandemiya jilovlansa, yuqorida tilga olingan mamlakatlar
iqtisodiyoti uchinchi chorakda tiklanib olishi kutilmoqda. Shunda karantin
choralari yengillashtiriladi va bosqichma-bosqich bekor qilinadi, bu esa iqtisodiyot
yana normal iziga qaytishiga imkon beradi. Masalan, mehnat migrantlaridan p ul
o‘tkazmalarining ko‘p qismi keladigan Rossiyaning iqtisodiyoti ikkinchi yarim
yillikda tiklanib olishi bashorat qilinmoqda. Tahlilchilar so‘zlariga ko‘ra, bunga
«zaxiralarni to‘ldirib olish va tovar yetkazib berishning me'yordagi tezligini tiklab
olish uchun tezkor ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yilishidan kelib chiqadigan
kechiktirilgan iste'mol yordam beradi».
273
Rossiya va Qozog‘istondan mehnat migrantlari jo‘natayotgan pul
o‘tkazmalari hajmining pasayishi O‘zbekiston iqtisodiyotini karaxt ahvolga solishi
mumkin. Birinchidan, Rossiya va Qozog‘iston xorij fuqarolarining o‘z hududiga
kirishini taqiqladi. Ikkinchidan, har ikkala mamlakat neft narxining pasayishi
sababli, og‘ir ahvolga tushgan. Bu holat O‘zbekistonga jo‘natiladigan pul
o‘tkazmalari hajmi pasayishiga olib kelishi mumkin. Jahon bankining xalqaro
migratsiya va uy xo‘jaliklari farovonligi masalalariga bog‘liq izlanishlari natijasiga
ko‘ra, pul o‘tkazmalari to‘xtasa,
Do'stlaringiz bilan baham: |