Toshkent davlat iqtisodiyot

Buyurtmachiga  aloqador  bo‘lgan  raqobat  omillari.  Innovatsion  mahsulotni 

tarqatish  tezligi  va  darajasi  buyurtmachi  tarmoq  strukturasi  va  kommunikatsiyalar 

xususiyatlari kabi omillarga bog‘liq bo‘ladi.  

Buyurtmachining tarmoq strukturasiga aloqador omillar: 

— tarmoqning bir xil emasligi, ya’ni korxonalar bir-biridan farq qiladigan daraja; 

bunda  bir  xil  emaslik  o‘rtacha  darajasi  eng  optimal  va  maqbul  keladigan  hisoblanadi 

deb  taxmin  qilinadi  (agar  korxonalar  juda  o‘xshash  bo‘lsa,  yangi  texnologiyaning 

axborot  salohiyati  past  bo‘ladi;  agar  ular  bir-biridan  kuchli  farq  qilsa, 

kommunikatsiyalar bir xillikning yo‘qligi, tushunmovchiliklar tufayli buziladi); 

— raqobat  qizg‘inligi:  raqobat  o‘rtacha  darajasi  eng  maqbul  variant  hisoblanadi, 

chunki o‘ta kuchli raqobat mijoz uchun potensial foydani pasaytirib yuboradi, raqobat 

sustligida esa korxonalar yangiliklar kiritish uchun stimulga ega bo‘lmaydi; xuddi shu 

tarzda,  raqobat  yuqori  va  foyda  me’yori  past  bo‘lgan  tarmoqlar  innovatsion  mahsulot 

qabul qilish uchun yetarli moliyaviy resurslarga ega bo‘lmasligi mumkin; 

— talab  noaniqligi,  bu  mahsulot  tavsifnomasi  va  xarajatlarga,  jumladan,  narx 

pasayishiga  taalluqli  differensiatsiya  uchun  imkoniyat  beradi  va  korxonaning 

innovatsiyalarga moyilligini oshiradi. 

Kommunikatsiyalarga aloqador omillar: 

— signallar  tezligi  va  aniqligi  (innovatsion  mahsulot  tarqalish  tezligi  va 

darajasiga bevosita ta’sir etadi); 

— xodimlarning professionallik darajasi – tarmoqda ijtimoiy ta’sir kaliti; 

— «kosmopolitizm»  -  ushbu  tarmoq  korxonalari  tashqi  yo‘nalganligi  –  boshqa 

tarmoqlarda  ishlagan  xodimlar  foizi  va  xorijiy  bozorlarga  sotish  foizi  kabi 

---

 

102 

 

o‘lchanadigan  tavsifnomalar  bo‘yicha  baholanadi;  tarmoq  doirasida  innovatsiyalarni 

qabul qilishga ijobiy ta’sir etadi. 

Bir qator kuzatuvlar shuni eslatadiki, texnologik innovatsiyalar qabul qilish riskli 

tashabbus hisoblanadi. Izdoshlar uchun raqobatbardoshlik ortishi innovatsion mahsulot 

xarid  qilishning  asosiy  stimuli  emas.  Ularga  ta’minotchilar  guruhi  –  zarur  texnik  va 

marketing resurslarini sarflash bo‘yicha majburiyatlarni o‘z zimmasiga oladigan, yangi 

mahsulot  muvaffaqiyatli  ishlab  chiqilishi,  mahsulot  ochiqligi,  oqilona  narx 

shakllantirish  va  ushbu  texnologiyani  doimiy  takomillashtirishni  kafolatlaydigan, 

«xizmat ro‘yxati» tekshirilgan sotuvchilarning kafolatlari zarur.