Математика фанини ўҚитишда замонавий ёндашувлар ва инновациялар модули бўйича

Манба. Оптикага оид адабиётлар 
Саволлар:
 
Камалакнинг ҳосил бўлиш сабабини тушунтиринг? 
 
Камалакдаги рангларнинг тартибини санаб беринг? 
 
Бу рангларнинг спектрларга қандай алоқаси бор?
 
Спектрларнинг тўлқин узунликлари қандай ўлчамда аниқланади? 
 
Ёмғир ёғиб ўтгандан кейин асфальтларга тўкилган керосинда ҳам камалак 
ранг кузатилади. Нима учун? 
 
Бу икки ҳодисани фарқини тушунтириб беринг. 
Ўқувчилар учун кўрсатмалар: 
1.Кейс моҳиятини етарлича англаб олинг.
2.Берилган манбаларга таянган ҳолда саволлар ечимини топишга хизмат 
қилувчи омилларни аниқланг.
3.Аниқланган ахборот орасидан қўйилган саволларга барчасидан кўпроқ 
даҳлдор бўлган ахборотни ажратинг.
4.Ана шу ахборотлар ҳамда ўз тасаввурларингиз, билим, тажрибангиз 
асосида ечимни асослашга ўрининг 
Ўқитувчининг 
жавоби: 
Ёруғлик 
дисперсияси 
ҳодисаси 
асосида 

---

112 
тушунтирилади. Камалак ранглар спектр дейилади. Рангли спектрлар бир-
биридан тўлқин узунлиги 3,6*
– 7,8*
м ва частотаси 8*
-
4*
Hz билан фарқланади. Ёруғлик дисперсиясида ёруғлик сочилиш 
ҳисобига рангли спектрларни кузатилади. Асфальтларда тўкилган бензин, 
керосинларда ҳам камалак ранг кузатилади. Бу ҳодиса интерфренцион 
манзара 
бўлиб, 
бу 
ёруғлик 
интерференцияси 
ҳодисаси 
орқали 
тушунтирилади. 
Кейс №11 
Қадим замонлардаёқ одамлар самовий юлдузларнинг бир-бирига нисбатан 
вазияти узоқ вақтлар оралиғида ўзгармаслигини, сайёралар эса шу юлдузлар 
орасида мураккаб траекториялар бўйича ҳаракатланишини сезганлар. 
Қадимги юнон олими Птолемей геоцентрик назарияга асос солади яъни Ер 
атрофида барча сайёралар ҳаракатланадилар, деб ҳисоблайди. Беруний ҳам 
худди шундай ғоя тарафдори эди. Аҳмад ал Фарғоний, Улуғбек, Али Қушчи, 
каби буюк алломалар ҳам юлдузлар ва сайёралар вазиятини аниқлашга доир 
оламшумул ишларни бажаришган. Геоцентрик ғояси ХVI аср бошларида 
Н.Коперник томонидан гелиоwентрик система асослаб берилгунча 
ҳукмронлик қилди.
Узоқ астрономик кузатишлар Коперникнинг гелиоцентрик системаси 
тўғри эканини кўрсатди. Даниялик олим Т.Браге кўплаб аниқ кузатишларни 
амалга оширди.
И.Кеплер планеталар ҳаракатини узоқ текширишлар натижаларини 
умумлаштириб ўз қонунларини берди.
1. Сайёралар фокусларидан бирида Қуёш жойлашган муайян эллипс 
бўйлаб ҳаракатланадилар.
2. Сайёраларнинг радиус - векторлари тенг вақтлар ичида тенг юзалар 
чизади. 
Муҳокама натижаларини тез белгилаш учун қуйидаги шаблонларни 
тарқатиш лозим: