5-Amali mashg’ulot Mavzu: Qolip aralashmalari va turlari

Qolip va o‘zak aralashmalariga qo’yiladigan talablar 

Qoliplovchi materiallar, qoliplar va o‘zaklar suyuq metalni mexanik, issiqlik, kimiyoviy 

ta'siriga duch kelishadi va ularga ko‘p kriteriylar bo‘yicha  talablar  kuyiladi.  Bu talablar 

kuydagi xususiyatlarga to‘plangan:  

gidravlik, mexanik, issiqlikfizikasiy (teplofizik) va texnologik (1-jadval). 

1-jadval 

Qolip va o‘zak aralshmalarini xususiyatlari 

Gruppasi 

Xususitlari 

Gidravlik 

Namlik 

G‘ovaklik 

Gazo’tkazuvchanlik 

Gazhosilqilish 

Mexanik 

Kattiklik 

Puxtalik: 

- 

nam holatida 

- 

mustahkamlangan holda 

- 

qizdirilgan holda 

- 

o’ta qizdirish 

Teplofizik 

Issiqlik o’tkazish 

Daraja o’tkazuchanlik  

Issiqlik sig‘mi 

Texnologik 

Oquvchanlik 

Yopishqoklik 

O’tga chidamlik 

Zichlanish 

Namtortishlik 

Ishlovga moslik 

Yashovchanlik 

---

Chochilib ketish 

Kuyib yopishib qolish 

Urib chiqarilish 

Jadvalda keltirilgan xususiyatlarni ahamiyatga ega, asosiylari quydagi: 

O’tga  chidamlik  –  qolip  aralashmalarini  yuqori  darajaga  chidamlik  berib  quymakorlik 

qolipini yaxshi ishchi holda saqlash. 

Qolip  aralashmalarini  tanlashda  quyiladiga  qotishmalarni  darajasini  hisobga  olish  kerak. 

Ayniqsa bu omil devori kalin bo‘lgan quymalarni quyishda ahamiyatga egadir, chunki bu 

holatda suyuq qotishmani ta'sir qiladigan vaqti ko’prok bo‘ladi. Qoliplarni yuzasini darajasi 

qotishmalarni  quyish  darajasiga  yaqinlashadi,  bu  sharoitda  qolip  aralashmasi  yumshab  va 

birikib qolishi mumkin. 

Ba'zi  bir  qotishmalarni  suyuqlanish  darajasi  va  qolip  aralashmalarini  utga  chidamligi  2 

jadvalda keltirilgan. 

2-jadval 

Qolip aralashmolarini  kotishmalarni quyish darajasi hisobga olingan holdagi utga 

chidamligi 

Qotishmasini markasi 

Qotishmani suyuqlanish 

darajasi, 

0

C 

O’tgachidamligi, 

0

C 

35L po‘lati 

1500 

1700 

SCh 20 cho‘yani 

1170 

1500 

Bronza 

1080 

1200 

Al - qotishmasi 

600 

800-900 

 

Puxtalik – qolipni, yoki o‘zakni tashqaridan ta'sirga bizilmasdan va geometrik o’lchovlarini 

o‘zgartirmasdan 

chidamligi. 

Qoliparalashmalarinipuxtaligigakuyiladigantalabquymanitayyorlabolishdao‘zgaradi.  

Qolipnikonveyerdabirbirigaurilishda, 

surilishda, 

kuchirishda, 

cho’zilishidaqolipnibizilmasligivachidamligisaklanibqolishivasuyuqqotishmaniquyishdastat

ik, dinamikbosimgavasuyuqmeatlikissiqliginita'sirigachidabberishidur. 

Nam holatdagi qolip aralashmalarini puxtaligi 

2

/

2

,

0

05

,

0

мм

н

n







 , ko‘lda qoliplash uchun 

0,05 n/mm

2

, mashinada qoliplashga 0,05 dan to 0,1 n/mm

2

. 

O‘zaklar uchun issiqlik va kimyoviy puxtalanishdan so‘ng 

.

/

3

...

1

2

мм

н

р





 

Quymani qolipda kotishida va sovishi jarayonida qolip aralashma yaxshi ishlovga mosligiga 

ega bo‘lishi kerak, chunki quymalarda issiq va sovuk dorzliklar hosil bo‘lishi mumkin. 

Qoliplara quymani ajratish jaryonida qolip aralashmalari quymadan onson va kulay ajralishi 

lozim. 

---

Urib  chiqarishlik,  yoki  qoldiq  puxtalik  bu  qolip  aralashmasini  quymadan  ajralish 

xususiyatidir, qolip aralashmaslarini koldiq puxtaligi =0,2 n/mm

2

 oshmasligi kerak. 

Teplofizik  xususiyatlari.  Quymakorlik  aralashmalarini  teplofizik  xususiyatlari  quyma  va 

qolip o‘rtasida issiqlik almashishini belgilaydi, chunki undan quymani qotishini tezligi va 

to’zilishi, mexanik xususiyatlari va qolipdan quymani ajratish vaqtiga bog‘likdir. 

Undan  tashkari  qolip  va  quymani  o‘rtasidagi  issiqlik  almashivudan  qolipni  kizishini 

chukurligi bog‘likdir. Bunga bog‘lik aralashmadagi komponentalarni aktivligini yo‘qotishi 

va kerakli miqdorida uni yengilash (texnologik xususiyatlarini tiklash). 

Plastiklik  –  qolip  aralashmasini  deformatsiya  bo‘lishi  va  yuqlanishi,  kuchini  ketganidan 

keyin deformatsiyani saqlash. 

Gazhosilqilishlik – qolip aralashmasini suyuq metal quyganida gazlar chiqarish. 

Gazo‘tkazuvchanlik– qolip aralashmasini gaz o’tkazish xususiyati. 

Namtortishlik  –  qolip  aralashmalarini  atrof  muxitdan  namlikgi  adsorbsiya  qilish,  unda 

ko’pincha  zichlashtirilgan  aralashmalarni  mexanik  xususiyatlari  pasayadi  (ayniqsa  o‘zak 

aralashmalarida). 

Yashovchanlik – qolip va o‘zak aralashmalarini o‘zok vaqti yaroqlik xususiyatini saqlash. 

 

 

 

1-rasm. Mashinada qoliplash uchun opokalar: 1-sapfa;  

2-yunaltiruvchi vtulka; 2- yunaltiruvchi vtulka;  

3- L

1

, L

2

, B

1

 ,B

2

, a, b , b1,h – opokali

o’lchovlari